به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری برگزیده های ایران، صندوق توسعه ملی با هدف تبدیل بخشی از عواید ناشی از فروش نفت و گاز و میعانات گازی و فرآورده‌های نفتی به ثروتهای ماندگار، مولد و سرمایه‌های زاینده اقتصادی و نیز حفظ سهم نسل‌های آینده از منابع نفت و گاز و فرآورده‌های نفتی تشکیل شد،
با وجود این، صندوق توسعه ملی تنها با استفاده از ابزار تسهیلات امکان دخالت در پروژه‌های اقتصادی را داشت. پس از ابلاغ برنامه هفتم توسعه شاهد رویکردهای جدیدی در خصوص صندوق توسعه ملی بودیم که در لایحه دولت نیز تداوم پیدا کرد، بر این اساس و با توجه به نقش جدید صندوق توسعه ملی در اقتصاد ایران، در این مصاحبه با مهدی غضنفری رئیس هیئت عامل صندوق توسعه ملی گفتگویی صورت گرفته است.
امکان صندوق برای تحقق ۲درصد از نرخ رشد اقتصادی ۸درصدی سالانه
برگزیده های ایران: پس از ابلاغ سیاست‌های کلی برنامه هفتم توسعه شاهد بودیم که توجه ویژه‌ای به نقش صندوق توسعه ملی شده است، در لایحه برنامه هفتم نیز مجوزهای متعددی برای گسترش دایره عملکرد صندوق توسعه ملی داده شده است، البته این موارد پس از تصویب در مجلس قابل اجرا خواهد بود، با توجه به این تغییرات صندوق توسعه ملی چه برنامه‌هایی برای آینده ترسیم کرده است؟
غضنفری: در شیوه حکمرانی نوین صندوق به‌دنبال این هستیم که نوع عملیات صندوق را به‌گونه‌ای تعریف کنیم که بیشترین اثربخشی را به‌روی نرخ رشد اقتصادی کشور داشته باشیم، به این ترتیب تلاش می‌کنیم به تحقق نرخ رشد ۸ درصد کمک کنیم، البته همه رشد ۸درصدی را صندوق توسعه ملی نمی‌تواند به‌دوش بگیرد اما می‌تواند یک تا دو درصد آن را در بهترین حالت به‌دوش بگیرد.
استفاده بهینه از منابع صندوق به این است که روش‌های عملیاتی یا تأمین مالی به‌جای آنکه تنها یک شکل را داشته باشد، ترکیبی از همه اشکال ممکن باشد؛ یک شکل این است که تنها تسهیلات بدهیم، با توجه به اینکه تنوع در فعالیت‌های اقتصادی بالاست باید تنوع در ابزارهای تأمین مالی بالا باشد.
اینکه صندوق را محدود کنیم تنها به یک شیوه عمل کند، سبب می‌شود صندوق نتواند نقش بهینه خود را ایفا کند، از ابتدای دولت سیزدهم تأکید کردیم که منحصر کردن فعالیت‌های صندوق تنها به یک نوع شیوه تأمین مالی آن هم تسهیلات می‌تواند منجر به تجربه تلخی مانند صندوق ذخیره ارزی شود،
بنابراین باید به این شیوه کار تنوع ببخشیم، به این ترتیب که متناسب با هر موقعیت و هر فرصت ببینیم چه ابزاری بهتر است. مطالعات صندوق‌های ثروت ملی دنیا نشان داد که آنها در سبد سرمایه‌گذاری خود تنوع بالایی دارند و به یک شیوه عمل نمی‌کنند، صندوق‌های ثروت ملی در دنیا به این ترتیب ریسک خود را به حداقل می‌رسانند و اثربخشی خود را حداکثر می‌کنند.
مخالفت با سرمایه‌گذاری صندوق توسعه ملی به‌دلیل تصور بنگاه‌داری
غضنفری: به‌تدریج این مفهوم جدید بین مقامات جا افتاد، به مجمع تشخیص مصلحت نظام رفتیم و در چند جلسه این مفاهیم را مطرح کردیم، در کمیسیون‌های مختلف مجلس و جلسات دولت حضور پیدا کردیم و این مفهوم جدید را توضیح دادیم، برخی به‌اشتباه معتقد بودند که این مسئله با اساسنامه صندوق در تضاد است و یا اینکه ما قصد بنگاه‌داری داریم،
به همین دلایل نیز موافقت نمی‌کردند، توضیح دادیم که قصد بنگاه‌داری نداریم بلکه در تلاش هستیم به‌نسبت قبل کم‌ریسک‌تر و اثربخش‌تر باشیم.
پیشنهاد صندوق توسعه ملی برای سرمایه‌گذاری در میادین نفتی و گازی مشترک
برگزیده های ایران: با توجه به بدهی‌های سنگین دولت به صندوق توسعه ملی چه راهکاری برای بازگشت منابع صندوق وجود دارد، ضمن اینکه باید توجه کرد که دولت‌ها معمولاً با کسری بودجه مواجه بوده‌اند و تحت چنین شرایطی عملاً امکانی برای بازگشت این منابع از طریق بودجه عمومی ممکن نیست؟
غضنفری: ما می‌دانیم که هر دولتی نمی‌تواند با وضعیت درآمدی خودش ۱۰۰ میلیارد دلار طلب صندوق توسعه ملی را بدهد، ما یک مثال ساده برای دولت مطرح کردیم و برمبنای این مثال یک پیشنهاد به دولت دادیم، مثال این بود که پدر یک خانواده به فرزند خود بدهکار است اما پول پرداخت بدهی خود را ندارد،
با وجود این، همین پدر یک ماشین در گوشه حیاط دارد که استفاده نمی‌شود، این پدر بیاید خودروی خود را در اختیار فرزندش قرار دهد تا با آن کار کند، هر چقدر هزینه از سوی پدر انجام شده باشد نیز به او بازگردانده می‌شود، مثال واقعی این مسئله چاه‌های نفت و میادین مشترک است که جزو اموال دولت محسوب می‌شود اما از آنها استفاده نمی‌کند، چرا که توان سرمایه‌گذاری ندارد،
پیشنهاد صندوق توسعه ملی این است که امکان سرمایه‌گذاری برای صندوق در این موارد فراهم شود و عواید حاصل از آن سهم دولت را ما برمی‌داریم، دولت از این پیشنهاد استقبال کرد و امروز این مسئله به‌عنوان یک مصوبه در حال تصویب است، ضمن اینکه مجوز این کار در ماده سوم برنامه هفتم توسعه نیز دیده شده است و این ماده در کمیسیون مجلس به تصویب رسیده است،
در نتیجه این وظیفه را داریم تا از دولت و مجلس تشکر کنیم، این پیشنهاد به این دلیل امکان تحقق پیدا کرد که پیش از آن ما مجوز سرمایه‌گذاری را از هیئت امنای صندوق دریافت کرده بودیم.
صندوق توسعه ملی به‌دنبال جایگاه بخش خصوصی نیست/ اگر سناریوی خروج نباشد بنگاهی را تملک نخواهیم کرد
غضنفری: تمایل داریم سرمایه‌گذاری و مشارکتی که از آن صحبت می‌کنیم موجب ترس بخش خصوصی نشود، هرآنچه انجام می‌دهیم با کمک و کنار بخش خصوصی است، هیچ جا نمی‌خواهیم بنگاه‌دار شویم، صندوق به هیچ عنوان نمی‌خواهد جای بخش خصوصی باشد بلکه می‌خواهد پشتیبان بخش خصوصی باشد آن هم براساس منابعی که به دست می‌آورد.
در خصوص بدهکاری‌های بخش خصوصی مصوبه‌ای با عنوان تملک دارایی‌های مربوط به مطالبات مشکوک الوصول، معوق یا سررسیدشده دریافت کردیم، در این خصوص بسیاری ما را سرزنش کردند که این مسئله سبب بنگاه‌داری صندوق خواهد شد و کارگران برای اعتراض به صندوق مراجعه خواهند کرد.
صندوق به‌دنبال بنگاه‌داری نیست و تلاش داریم بنگاه‌ها را به‌نحوی تملک کنیم که موضوع کار و کارگر و حقوق به صندوق منتقل نشود، حتی مسئله تعیین هیئت مدیره شرکت‌ها نیز نباید به صندوق توسعه ملی منتقل شود، بیشتر به‌دنبال این هستیم که بتوانیم سهامی از آنها را بگیریم و سپس بفروشیم،
به‌عبارت دیگر هر سناریوی ورود به بنگاه را باید با یک سناریوی خروج همراه کنیم و اگر سناریوی خروج نداشته باشیم تملک نخواهیم کرد، اگر ببینیم در موردی مستمراً باید در یک بنگاه بمانیم به آن ورود نخواهیم کرد، این محدودیتی است که خودمان برای خودمان گذاشته‌ایم تا منجر به بنگاه‌داری نشود.
دلار دادیم؛ دلار می‌گیریم/ رئیس هیئت عامل صندوق توسعه ملی: وارد سیاه‌چاله بنگاه‌داری نخواهیم شد
غضنفری: بنگاه‌هایی را که به‌شکلی بتوانیم بعداً سهام آنها را در بورس عرضه کنیم و یا اینکه ما را وارد سیاه‌چاله بنگاه‌داری نکند، به‌طور موقت تملک می‌کنیم و سپس واگذار می‌کنیم، بنابراین در مواجهه با طلب‌های صندوق از بخش خصوصی، تلاش می‌کنیم دارایی‌هایی را تملک کنیم که بتوانیم به‌سرعت از آنها خارج شویم،
ضمن اینکه در حال مذاکره با خود بدهکاران این بخش هستیم تا با مبالغ کمتری از نظر قسط هر ماه دلار به صندوق بازگردانند، به شعاری که از روز اول دادیم عقب‌نشینی کردیم و دلار دادیم و دلار پس خواهیم گرفت، اگر دلار ۲۰ هزار تومان بشود همچنان دلار خواهیم گرفت و اگر ۷۰ هزار تومان هم بشود، باز هم دلار پس خواهیم گرفت.
صندوق توسعه ملی یک صندوق ارزی است و این صندوق نباید دستخوش تغییرات ارزش ریال شود و در نهایت از بین برود، خوشبختانه بازگشت منابع امسال نسبت به سال گذشته بهتر بود اما همچنان رضایت‌بخش نیست و همچنان طلب‌کار هستیم، به‌ویژه در بخش نیروگاهی.
در زمان حاضر حدود ۴ میلیارد دلار از بخش نیروگاهی طلب‌کار هستیم که علت آن برخی سیاست‌های غلط در توسعه بازار انرژی است که دولت‌ها نیز در این خصوص مقصر هستند، بنابراین در خصوص بخش خصوصی به‌طور مرتب شیوه‌هایی را که می‌تواند مؤثر باشد، بررسی می‌کنیم، از گفتگو با آنها تا تملک.
جدول جزئیات تسهیلات پرداختی و بدهی‌های بخش‌های مختلف کسب‌وکار به صندوق توسعه ملی به‌شرح زیر است:
جدول پرداخت‌ها و مطالبات صندوق توسعه ملی از بخش خصوصی و بنگاه‌های وابسته به نهادهای عمومی غیردولتی به‌شرح زیر است:
چالش ضمانت بدون پشتوانه برخی برای صندوق توسعه ملی/ غضنفری: عملاً باید بانک‌ها را به دادگاه ببریم
غضنفری: البته ما پول را مستقیماً به مشتری (تسهیلات‌گیرنده) نداده‌ایم، در حقیقت بانک این کار را انجام داده و ضمانت کرده است که این پول را باز خواهد گرداند، عملاً ما باید بانک را به دادگاه ببریم، محکوم کنیم و پول صندوق توسعه ملی را پس بگیریم اما بسیاری از بانک‌ها بیش از توان خودشان ضمانت کرده‌اند.
یکی از ویژگی‌های مدیریت ناسالم در ایران این است که یک مدیر بانک به خود اجازه می‌دهد بیش از توانش ضمانت بردارد و امروز در گِل گیر کرده است، این یک مدیریت ناسالم است که پس از انقلاب شاهد آن هستیم که مدیران رفتارهای علمی در کار خود ندارند و بیشتر رفتارهای شعاری دارند، به این ترتیب برای خودشان و مردم دردسر درست می‌کنند، امیدوار هستیم در آینده چنین اتفاقی رخ ندهد.
رضایت صندوق توسعه ملی از تملک ۳۳درصدی سهم یک بانک/ بخشی از فعالیت‌های صندوق به بانک سینا منتقل شد
برگزیده های ایران: مدتی صحبت بود که صندوق توسعه ملی قصد دارد یک نهاد مالی در زیرمجموعه خود داشته باشد یا آن را ایجاد کند، به‌نظر می‌رسد این اقدام در راستای نیاز صندوق به یک نهاد مالی برای سرمایه‌گذاری‌های مستقیم صورت گرفت، آیا قرار است صندوق توسعه ملی از همان بانک به‌عنوان نهاد مالی استفاده کند و یا اینکه سهام بانک را به فروش می‌رساند و خود یک نهاد مالی تأسیس خواهد کرد؟
غضنفری: ۳۳ درصد از بانک سینا به‌علت طلب صندوق توسعه ملی از بنیاد مستضعفان تملک شد، این شیوه‌ها را ممکن است در آینده نیز به‌کار بگیریم، از دو سال پیش که وارد صندوق شدیم نظرمان این بود که اگر سهمی از بانک داشته باشیم برای ما کفایت خواهد کرد، این پیشنهاد را به مجمع، دولت و مجلس بردیم اما مرتباً اعلام می‌کردند که “صبر کنید تا در برنامه هفتم اجازه تشکیل یک بانک جدید به شما خواهیم داد”.
واقعیت این است که راغب به این کار نبودیم چرا که چنین مسئله‌ای دردسرهای تشکیل بانک، شعبه و هیئت مدیره را دارد که برای صندوق توسعه ملی کار سنگینی است، در نتیجه به این که ۳۳ درصد از سهام بانکی شستهورفته مانند بانک سینا را در اختیار داشته باشیم راضی هستیم، هم‌اکنون نیز در حال انتقال بخشی از فعالیت‌ها به این بانک است، کارهای ما با این بانک انجام خواهد شد و نیازی فراتر از این وجود ندارد.
رد پیشنهاد تملک بانک‌های حاشیه‌دار از سوی صندوق توسعه ملی/ احتمال سقوط صندوق وجود داشت
غضنفری: در مواردی پیشنهاد می‌شد که “بیایید فلان بانک را بگیرید”، و پیشنهاداتی از سوی وزارت اقتصاد و بانک مرکزی در این خصوص پیشنهاد می‌شود اما برخی از این بانک‌ها شستهورفته نیستند و حاشیه دارند، این بانک‌ها که خود حاشیه یا گرفتاری دارند ممکن است صندوق توسعه ملی را نیز با خود پایین بکشند.
ما مدعی نیستیم که می‌توانیم هر نهاد مالی در حال سقوط را نجات بدهیم، چنین توانی را نداریم و توان ما محدود است، بنابراین در اختیار گرفتن چنین نهاد مالی می‌تواند ما را نیز به ته دره ببرد، در نتیجه بسیار با احتیاط عمل می‌کنیم، فعلاً از اتفاق رخ‌داده راضی هستیم و در ابتدا اعلام کردیم که “قصد در اختیار داشتن یک بانک را داریم” و امروز به این شعار عمل کردیم.
به‌نظر می‌رسد که نیازی به بانک جدید و بانک‌های دیگر نیست، در صورتی که بتوانیم همین بانک را به‌لحاظ تأمین مالی خوب پوشش دهیم و از نظر مدیریتی نیز کمک کنیم تا این بانک در نظام بانکی نمونه شود، می‌تواند الگویی برای بانکداری باشد.
پیشنهاد مدل سرمایه‌گذاری شرکت‌های خارجی برای وصول بدهی‌های صندوق توسعه ملی از دولت
برگزیده های ایران: به کلیات پیشنهاد صندوق توسعه ملی برای وصول مطالبات معوق از دولت اشاره شد اما یک سؤال این است؛ به‌طور مثال یک چاه نفت چگونه ارزش‌گذاری می‌شود و به صندوق واگذار می‌شود، طبیعتاً دولت تمایل دارد این واگذاری با حداکثر ارزش ممکن انجام شود؟
غضنفری: مدلی که در پیش گرفتیم کمی با مدل‌هایی که تا کنون شاهد آن بودیم متفاوت است، یک روش این بود که ذخایر زیرزمینی را قیمت‌گذاری کنیم و تا حد ۱۰۰ میلیارد دلار از این ذخایر به صندوق برسد اما این مدل بسیار پیچیده بود، بنابراین یک مدل ساده‌تری را دنبال می‌کنیم.
صندوق توسعه ملی پیشنهاد کرده است که مدلی مانند قراردادهای IPC (قراردادهای نفتی) را با دولت اجرایی کند. شرکت‌های نفتی خارجی به ایران می‌آیند یک سرمایه‌گذاری به‌روی میدان (نفتی یا گازی) انجام می‌دهند تا برداشت از آن آغاز شود، در این مرحله هر یک از طرفین به‌اندازه سهمی که در سرمایه‌گذاری داشته است پول دریافت می‌کند و به این ترتیب هزینه‌ها بازمی‌گردد.
آنچه پس از هزینه‌ها باقی می‌ماند باید طبق قانون برنامه پنجم با نسبت ۴۰ به ۶۰، بین صندوق توسعه ملی و دولت تقسیم شود. سهم ۴۰، ۴۲ یا ۴۴ درصد که باید به صندوق توسعه ملی برسد (براساس قانون برنامه سالانه ۲ درصد به سهم صندوق اضافه می‌شود).
پیشنهاد ما این است که مابقی سهم دولت را نیز به صندوق توسعه ملی بدهند تا مطالبات صندوق به صفر برسد، بنابراین ما به این شکل که ذخایر زیرزمینی ما چقدر است و چه ارزشی دارد نگاه نمی‌کنیم، این چاه انفال است، ما هزینه‌ای انجام می‌دهیم تا به محصول برسیم، وقتی به محصول رسیدیم، ابتدا هزینه‌های خودمان را برمی‌داریم سپس به سود می‌رسیم که سود براساس نسبتی که به آن اشاره شد تقسیم می‌شود.
زمینه متنوع سرمایه‌گذاری برای صندوق توسعه ملی
برگزیده های ایران: براساس پیشنهاد صندوق کل سهم به دولت خواهد رسید، آیا این پیشنهاد مورد موافقت دولت قرار گرفته است؟ نکته دیگر این است که چه برنامه‌ای برای منابع حاصل از این سرمایه‌گذاری دارید؟
غضنفری: ممکن است این منابع صندوق را ما به‌عنوان تسهیلات به متقاضیان بخش خصوصی بدهیم، ممکن است با بخش خصوصی در پروژه‌ای سرمایه‌گذاری مشترک انجام دهیم، ممکن است در نفت یا انرژی‌های تجدیدپذیر سرمایه‌گذاری کنیم، به‌عبارت دیگر درآمد را وصول کردیم و ادامه فرآیند ممکن است سرمایه‌گذاری در انرژی، نیروگاهی، آب یا معدن باشد و نیازی نیست که الزاماً سرمایه‌گذاری مجدد در حوزه نفت باشد.
ما در خصوص سهم صندوق از درآمدهای نفتی قانون برنامه پنجم را داریم که عیناً در برنامه ششم نیز تکرار شد، بر این اساس سهم صندوق توسعه ملی از درآمدهای نفتی سالانه دو درصد افزایش پیدا می‌کند.
بازشدن دست صندوق توسعه ملی برای سرمایه‌گذاری گسترده در صنایع با کاهش بدهی‌های دولت
برگزیده های ایران: با توجه به این پیشنهاد صندوق توسعه ملی چه پیش‌بینی‌ای از رقم سرمایه‌گذاری احتمالی به‌روی پروژه یا پروژه‌های نفتی که در توافق با دولت مشخص خواهند شد، وجود دارد؟
غضنفری: ما فکر می‌کنیم که باید سالانه حداقل ۱۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کنیم تا برداشت خوبی از میدان‌های نفت و گاز داشته باشیم، کمتر از ۱۰ میلیارد دلار شاید به‌راحتی نتواند ما را به مطالباتمان برساند، مقداری منابع رسوبی در صندوق وجود دارد که می‌توان از آن برای این سرمایه‌گذاری استفاده کرد، ضمن اینکه بازگشت منابعی که تسهیلات داده شده نیز در جریان است.
با تحقق سرمایه‌گذاری ۱۰ میلیارد دلاری، صندوق توسعه ملی می‌تواند رشد اقتصادی سالانه ۱ تا ۲ درصد را برای کشور ایجاد کند، البته این کار مانند گلوله برفی است که تلاش می‌کنیم آن را بغلتانیم و بزرگتر کنیم، به این ترتیب سالانه می‌توانیم به اعداد ۲۰، ۳۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری برسیم.
امروز دست صندوق بسیار بسته است اما زمانی خواهد رسید که صندوق توسعه ملی امکان سرمایه‌گذاری‌های بسیار بزرگتر را خواهد داشت، شما تصور کنید که اگر صندوق ۱۰۰ میلیارد دلار منابع داشته باشد، امکان سرمایه‌گذاری همه این منابع را خواهد داشت،
در نتیجه این سرمایه‌گذاری ۱۰ میلیارد دلاری تنها شروع کار است، در حقیقت تلاش داریم به‌خلاف نظامات دولتی که معمولاً گلوله برفی تا به مردم برسد کوچک می‌شود، روز به روز بزرگتر شود.
جزئیات ورودی و خروجی به صندوق توسعه ملی در دولت‌های مختلف
غضنفری: در دولت آقای احمدی‌نژاد جریان نقدی صندوق توسعه ملی مثبت بود، در دولت اول آقای روحانی جریان نقدی مثبت بود اما در دولت دوم منفی شد، در دولت آقای رئیسی نیز تا امروز جریان نقدینگی صندوق منفی است (ورودی به صندوق کمتر از خروجی آن بوده است).
مذاکرات صندوق توسعه ملی و وزارت نفت برای تعیین اولین میدان محل سرمایه‌گذاری صندوق توسعه ملی/ آیا میدان آرش یکی از گزینه‌ها است؟
برگزیده های ایران: با توجه به ویژگی‌های میادینی که نیاز به سرمایه‌گذاری دارند احتمالاً گزینه‌هایی مانند پارس جنوبی، میدان آرش و شاید برخی میادین در شمال کشور وجود دارند، آیا در زمان حاضر میادین نفتی و گازی که صندوق توسعه ملی قصد ورود و سرمایه‌گذاری در آنها را دارد مشخص شده است؟
غضنفری: صندوق توسعه ملی یک IPS یا بیانیه سرمایه‌گذاری دارد، در این بیانیه سرمایه‌گذاری اعلام کردیم که ۷۰ درصد منابع خود را در حوزه انرژی خواهیم برد، مانند صنایع نفت، گاز و پتروشیمی، ۲۰ درصد از منابع را در معادن و صنایع معدنی سرمایه‌گذاری خواهیم کرد.
۱۰ درصد منابع را در صنایع های‌تک، انرژی‌های تجدیدپذیر، فضای IT ،ICT و… خواهیم برد. براساس این بیانیه اینکه میدان آرش یا میادین دیگر را تحویل بگیریم، امکان‌پذیر است، البته تا زمانی که میزان سرمایه‌گذاری بیش از ۷۰ درصد تعیین‌شده نباشد، نکته دیگر در خصوص دیدگاه وزارت نفت است،
باید دید که وزارت نفت چه میادینی را به صندوق توسعه ملی پیشنهاد خواهد داد، در زمان حاضر بخش تخصصی صندوق و بخش تخصصی وزارت نفت در حال گفتگو با یکدیگر هستند و باید دید که اولین میدانی که به صندوق توسعه ملی تحویل خواهند داد کدام میدان است، در هر صورت ما آماده هستیم، به‌محض اینکه میدان مشخص شود ما اعلام خواهیم کرد و مسئله محرمانه‌ای در این بین وجود ندارد.
صندوق توسعه ملی باید یک ساختمان شیشه‌ای داشته باشد تا همه بتوانند درون آن را ببینند، چه در حوزه بانک و چه در حوزه سرمایه‌گذاری‌ها همه موارد را باید به‌روی سایت ببریم تا همه بتوانند ببینند، در تلاش هستیم هیئت عامل را مجاب کنیم تا چنین اتفاقی رخ دهد.
/+