پریسا عباسی – در حدود ۳۱ هزار سال پیش در جنگلهای مهآلود جزیره برونئو، ابزار جراحی ساخته شده از سنگ، یک استخوان را لمس کردند و با قطع یکی از اعضای بدن یک فرد جوان، جان او را نجات دادند. محققان شواهدی برای اولین جراحی قطع عضو شناخته شده، بدون وجود ابزارهای مدرن جراحی، آنتیبیوتیکها و مسکنهای امروزی در دهها هزار سال قبل یافتهاند.
شارلوت رابرتز، باستانشناس زیستی در دانشگاه دورهام که قبلا پرستار بوده و در این تحقیق شرکت نداشته است، است، با روش کار چنین جراحیهایی آشناست. او میگوید: این یافتهها هم نشاندهنده تخصص پزشکی و هم دلسوزی شکارچی-گردآورندهگان اولیهایی است که در آن زمان در جنوبشرقی آسیا ساکنبودهاند. ما شکی نداریم که آنها در سطح بالایی قرار داشتهاند.
این یافتهها مربوط به اوایل سال ۲۰۲۰ است، زمانی که یک تیم از دانشمندان استرالیایی و اندونزیایی کف غاری به نام «لیانگ تبو» در منطقهای دورافتاده و با جنگلهای انبوه در شرق بورنئو را حفاری میکردند. اندیکا آریف یکی از اعضاء این تیم و باستانشناسی در مرکز حفاظت از میراث فرهنگی شرق کالیمانتان میگوید:«در این منطقه مطلقا هیچ سکونتگاه، سیگنال تلفن و برقی وجود ندارد.»
محققان دیگری که این غار را بررسی کرده بودند، تنها به تصاویر دستهایی که با خطوط قرمز و شابلون کشیده شده بود و همچنین تصاویر زیگزاگی اشاره کردهاند که دیوارها و سقف آهکی غار را پوشانده بود. قدمت این نقاشیها هنوز مشخص نشدهاند، اما هنرهای صخرهای سایر غارها که شامل تصاویری از چهرههای گاوهای وحشی و سایر حیوانات است، حداقل ۴۰ هزار سال قدمت دارند. این تصاویر، شکارچی-گردآورندهگانی که در اینجا زندگی میکردند را به اولین هنرمندان فیگوراتیو شناخته شده در جهان تبدیل میکند.
زمانی که کارگران، از جمله اندیکا و دیگران مشغول تراشیدن سانتیمتر به سانتیمتر کف غار بودند، یک اسلکت انسان را پیدا کردند که به شکل باورنکردنی دستنخورده باقی مانده بود. این اسکلت در حالت زانو زده بود و سنگهایی در بالای سر و دستانش قرار داشتند که گویی نشانگر قبر بودهاند. این فرد که نمیتوان جنسیت او را از روی استخوانهایش تشخیص داد، در اوایل دهه ۲۰ زندگی خود درگذشته است. یک تکه گل اخرایی، یک رنگدانه طبیعی، در نزدیکی صورت این فرد دفن شده بود. ماکسیم اوبرت، نویسنده ارشد این مطالعه، که یک ژئوشیمیدان و باستانشناس در دانشگاه گریفیث در ساحل گلد استرالیا است میگوید: این مشخص میکند که آنها ممکن است برخی از نشانهها را بر روی دیوارههای غار ایجاد کرده باشند.
زمانی که اسکلت بطور کامل پدیدار شد، محققان متوجه شدند که این شخص پایین پای چپ خود(تقریبا از وسط ساق پا) را از دست داده است. ملاندری ولوک، که یک باستانشناس زیستی در دانشگاه سیدنی است و یکی از نویسندگان این تحقیق میباشد، توضیح میدهد: استخوانهای ساق پا در قسمت انتهایی کاملا جوش خورده بودند؛ و این نشانه واضحی از بهبودی، پس از یک جراحت است.
زمانی که کار به اینجا رسید، تیم باید تحقیقات خود را متوقف میکردند، زیرا به علت همهگیری ویروس کرونا اندونزی مرزهای خود را بست.
وقتی دانشمندان یکسال بعد دوباره به تحقیقات بازگشتند، ولوک متوجه شد که انتهای ساق پا کاملا تمیز و صاف بریده شده است؛ و هیچ اثری از له شدگی یا خرد شدن در اثر افتادن جسم سخت و سنگین و یا گاز گرفتگی حیوانات روی آن نیست. او میگوید:«اینطور به نظر میرسید که یک تیغ بسیار تیز، کاملا بر استخوان قرار داده شده و آن را بطور عمودی بریده است. و این نشانهها باعث شد تا ما مطمئن شویم که این یک عمل جراحی واقعی بوده است.»
به گفته اوبرت: احتمالا جراح باستانی، برای بریدن پا از یک ابزار سنگی یا استخوانی استفاده کرده است. اگرچه این تیم هنوز ابزاری که شبیه اره باشد و از استخوان ساخته شده باشد، در عصر حجر را پیدا نکرده است.
محققان با روش تاریخگذاری رادیو کربن بر روی تکههای ذغال چوبی که در لایههای رسوبی در بالا و پایین قبر وجود داشت، توانستند قدمت آن را ۳۱ هزار سال تخمین بزنند. آنها همچنین از تکنیک تاریخگذاری تشدید اسپین الکترونها، برای تاریخگذاری مستقیم یکی از دندانهای آسیاب این اسکلت استفاده کردند. و نتیجه هر دو آزمایش یک تاریخ را نشان میداد.
این تیم که به تازگی گزارش خود را در مجله نیچر منتشر کرده است، اعلام کرده که شواهد نشان میدهد مردم این جزیره اولین کسانی هستند که توانستهاند یک عمل قطع عضو موفقیت آمیز انجام دهند. تا قبل از این، قدیمیترین قطع عضو تایید شده مربوط به ۷۰۰۰ سال پیش در کشور فرانسه بود که بازوی یک مرد، درست از زیر شانه قطع شده بود.
این تیم نمیتواند علت این قطع عضو باستانی در بورنئو را مشخص کند. ممکن است این اقدام، به علت مریضی یا آسیب بوده باشد. به گفته ولوک: بر اساس درجه جوشخوردگی استخوان ساق پا، مشخص میشود که فرد بین ۶ تا ۹ سال پس از قطع پا زندگی و رشد کرده است. علت مرگ نیز نامشخص است.
در محیط گرمسیری این منطقه، زخمها میتوانند به آسانی عفونی شوند. ولوک میگوید:«یکبار در حین حفاری انگشتم را بریدم و بلافاصله مجبور شدم برای دریافت آنتیبیوتیک به بیمارستان مراجعه کنم.» ایندیانا دیلکز، باستانشناس دانشگاه استرالیای غربی در پرت، و یکی از نویسندگان مقاله میگوید:«نجات پیدا کردن از چنین عمل جراحی بدون تمیز کردن زخم و چیزی برای تسکین درد غیر ممکن بوده است.»
دیلکز میگوید: خوشبختانه تنوع زیستی بسیار بالا در بورنئو، طیف وسیعی از داروهای گیاهی را فراهم میکند. مثلا در صورتی که از میوه سمی درخت Pangium edule درست استفاده شود، میتواند به عنوان یک ضدعفونی کننده عمل کند. او خاطرنشان میکند که انسانها هزاران سال در این منطقه زندگی کردهاند و احتمالا خواص دارویی گیاهان محلی را آموخته بودند.
هاگن کلاووس، انسان شناس در دانشگاه جورج میسون که در این پروژه همکاری نداشته است، میگوید: «با کشف این عمل جراحی قطع عضو در ۳۱ هزار سال پیش، میتوانیم یک استدلال فوقالعاده خوب داشته باشیم.» به عقیده او برخی از مردم شناسان تمایل دارند تا جوامع اولیه شکارچی-گردآورنده را بدوی بدانند. اما چنین یافتههایی به وضوح نشان میدهد که آنها زندگی و جوامعی پیچیدهتر و بالاتر از سطحی که ما تصور میکنیم داشتهاند. از جمله میتوان به دانش پزشکی و شناختن آناتومی بدن انسان اشاره کرد.»
منبع: Science
۵۸۵۸
