«ساعت زمین» یک رویداد جهانی است که توسط صندوق جهانی طبیعت (WWF) هرساله به آخرین شنبه ماه مارس اطلاق میشود. در این روز خانوادهها و کسب و کارها با خاموش کردن چراغها و سایر دستگاههای الکتریکی غیرضروری خود به مدت یک ساعت این رویداد را یادآوری میکنند.
ساعت زمین نخستین بار توسط روزنامه سیدنی مورنینگ هرالد در سال ۲۰۰۷، زمانی مطرح شد که ۲.۲ میلیون نفر از ساکنان سیدنی اقدام به خاموش کردن چراغهای غیرضروری کردند. به دنبال این اقدام سیدنی، بسیاری از شهرهای دیگر جهان، برگزاری این رویداد را به تصویب رساندند.
ساعت زمین یک رویداد بینالمللی است که توسط صندوق جهانی طبیعت نامگذاری شده و هدف آن جلب توجه مردم به حفظ کره زمین و پیامدهای تغیرات اقلیمی بهطور مشترک در یک ساعت خاص در آخرین شنبه مارس است. نخستین گرامیداشت ساعت زمین در ایران در سال ۱۳۹۰ و با خاموشی چراغهای برج میلاد در تهران انجام شد و در سال ۱۳۹۱ تعداد بیشتری از سازههای معروف شهرهای ایران به این حرکت پیوستند و افزون بر برج میلاد، برج آزادی تهران، سیوسه پل اصفهان، پل سفید اهواز و ساعت میدان و شهرداری رشت نیز چراغهای خود را خاموش کردند.
آئین «ساعت زمین» در سال ۱۴۰۲ در روز شنبه (۵ فروردین مصادف با ۲۵ مارچ سال ۲۰۲۳) از ساعت ۲۰ و ۳۰ دقیقه تا ۲۱ و ۳۰ دقیقه به وقت محلی در سراسر جهان برگزار میشود.
اما و اگرهای آلودگی نوری
آلودگی انواع گوناگونی دارد. از آلودگی آب و خاک گرفته تا آلودگی هوا، همه و همه زیرمجموعه تعریف آلودگی قرار میگیرند. آلودگی زمانی رخ میدهد که میزان یک آلاینده در محیط از حد استاندارد خود فراتر رود. آلودگی هوا و آلودگی آب موضوعاتی هستند که تمرکز زیادی روی آنها وجود دارد. هیچ کس منکر اهمیت و جدیت این نوع از آلودگیها نمیشود، اما در این بین نکته قابل توجه این است که با گسترش شهرها و علیرغم رشد روزافزون منابع نوری مصنوعی، آلودگی نوری از چشم ما پنهان مانده و شاید چشمان ما به این روشنایی غیرعادی عادت کرده است. انسان و نورهای خودساختهاش، سالهاست که پرده نمایش آسمان را از ستارههای اصلی نمایشنامه آن دزدیده اند.
زمانی که از بعد روانشناختی به مسئله آلودگی نوری نگاه میکنیم، متوجه ترس بشر از تاریکی میشویم. این ترس همواره سبب شده است تا انسان به دنبال روشنایی بیش از حد و بعضا مضر باشد. طبق تعریف منجمان، آلودگی نوری به نورهای فزاینده گفته میشود که درخشش ستارگان را کمفروغ میکند، اما طبق تعریفی که میان بیولوژیستها رایج است، آلودگی نوری، نورهای آزار دهندهای هستند که شب را از حالت طبیعی خود خارج میکند.
آلودگی نوری عمدتا به دو علت است. در برخی موارد استفاده از «شدت روشنایی» بیش از حد نیاز باعث آلودگی میشود. علت دوم زاویه غلط تابش نور و اتلاف انرژی است.
در واقع نوری که بهصورت نادرست از آن استفاده شود، سبب ایجاد آلودگی نوری خواهد شد. هر گونه استفاده غیرمعمول از منابع نوری خارج از استاندارد جدولهای شدت روشنایی، باعث پدید آمدن آلودگی نوری میشود. با جست و جوی منشا تولید نور در کشور میتوان به این موضوع رسید که عمده نور تولیدی در ایران، با استفاده از سوختهای فسیلی ایجاد میشود. در واقع رد پای سوزاندن سوختهای فسیلی پشت تصویر روشن شهرها دیده میشود. طبقه مطالعهای که در سالهای ۱۳۷۴ تا ۱۳۹۱ انجام شده، استانهای تهران و البرز بهعنوان صدرنشینان جدول آلودگی نوری در کشور معرفی شدند و استانهای خوزستان، اصفهان، بوشهر و فارس در جایگاههای بعدی قرار دارند.
با قرار دادن تکههای پازل دادههای آلودگی نوری در ایران میتوان به این نتیجه رسید که افزایش تراکم نسبی و توزیع نامتوازن جمعیت، مهاجرتهای جمعیتی و تشدید آن از عوامل اصلی گسترش آلودگی نوری در کشور همچنین تمرکز حداکثر آلودگی نوری در بعضی استانها است. تمرکز فعالیتهای تجاری و صنعتی در برخی استانها و کانونهای جمعیتی از جمله مراکز استانها و محدودههای صنعتی، روند افزایش نور مصنوعی و آلودگی نوری را در کشور افزایش داده است.
آلودگی نوری تنها در شهرها وجود دارد؟
آلودگی نوری نه تنها در فضای شهر و خارج از خانه بلکه درون فضای بسته قابل تعریف و مهمان خانههایمان نیز است. چرخه خواب و بیداری انسان بر اساس هورمون ملاتونین تنظیم میشود. ترشح این هورمون به مقدار زیادی وابسته به نور آبی – سفید (Blue Rich) است. این در شرایطی است که انسان در حال حاضر در طول شبانه روز بهصورت مداوم تحت تاثیر این نورها قرار دارد. با توجه به اینکه ترشح این هورمون تنها در طول ساعات شب انجام میشود، وجود نور آبی- سفید سبب شده تا اختلالات خواب و مشکلات دیگری نظیر از بین رفتن نظم دوره قاعدگی بانوان بیش از پیش مشاهده شود. بهطور طبیعی زمانی که فرد میخواهد به خواب برود باید درمحیطی باشد که نتواند انگشتان دست خود را مشاهده کند و اگر اینگونه نباشد آن محیط از نظر نوری آلوده است.
تاثیر همراهی با رویداد «ساعت زمین» بر کاهش تغییرات آب و هوایی
ژیلا مهدی آقایی – معاون سابق آموزش و مشارکتهای مردمی سازمان حفاظت محیط زیست – درباره «ساعت زمین» میگوید: ساعت زمین نه فقط یک تمرین کاهش کربن بلکه یک عمل نمادین در ایجاد آگاهی و ترغیب حس مسئولیتپذیری محیط زیستی با هدف تشویق مردم، دولتها و مشاغل برای شناسایی رد پای اکولوژیک شان است. با شرکت در رویداد ساعت زمین مردم متعهد میشوند که با تغییرات آب و هوایی مبارزه کنند و آینده بهتری برای زمین بسازند.
وی اضافه میکند: ساعت زمین به ما یادآوری میکند که اگرچه متوقف کردن پیشرفت تغییرات آب و هوایی یک مشکل جهانی است، اما راه حلهای محلی نیز دارد. اینکه حتی خاموش کردن چراغ هنگام ترک اتاق، کم کردن نور خانه یا حتی استفاده نکردن از ماشین تک سرنشین و بسیاری اقدامات کوچک محیط زیستی، چگونه میتواند تاثیری قابل توجه بر تغییرات آب و هوایی در منطقه شما بگذارد.
به گفته او ساعت زمین کمک میکند تا میلیونها نفر در سراسر جهان ازاهمیت تصمیمگیریهای آگاهانه در زندگی روزمره خود برای بهبود وضعیت محیط زیست مطلع شوند و این نشان میدهد که چگونه این میلیونها نفر با تصمیم خود میتوانند تغییرات مثبت عمدهای ایجاد کنند. این امر برای تشویق مردم برای آگاهی از اثرات تغییرات اقلیمی و تأثیر فاجعهبار آن در طولانی مدت روی زمین و زندگی ما است.
مهدی آقایی با تاکید بر اینکه ما سوختهای فسیلی سیاره خود را مصرف و محیط زیست را با آلودگی، گرم شدن کره زمین و تغییرات اقلیمی ویران میکنیم، میگوید: این واقعیت که اقدامات مثبت روزمره ما میتوانند تغییراتی بزرگ ایجاد کنند، بسیار مهم و درعین حال آسان است. ۶۰ دقیقه همراهی آگاهانه ما میتواند تاثیرات مثبت ماندگاری را برای کاهش معضلات محیط زیستی رقم بزند به ویژه هنگامی که همه با هم اقدام میکنیم.
به گزارش ایسنا درست است که هر سال در این روز نمادهای فرهنگی تعداد زیادی از کشورهای دنیا یک ساعت به احترام زمین خاموش میشوند تا گوشهای از پیامدهای آلودگی نوری را به دنیا یادآوری کنند، اما سوال اصلی این است که در ۸۷۵۹ ساعت دیگر سال، چه تلاشی برای کاهش آلودگی نوری در دنیا به خصوص کلانشهرهای پر زرق و برق انجام میشود؟ به نظر نمیرسد که تنها یک ساعت خاموشی زمان کافی برای استراحت چشمان خواب آلود زمین باشد.
۲۲۷۲۲۷
