درس های سیا برای کشورهای در حال توسعه

یکی از موارد شگفت اعلان پژوهش جانبدارانه، توسط سازمان سیا درباره ی اقدامات گذشته خود ابراز شد. در هشت سال بین ۸۶-۱۹۷۸ ریاست اطلاعات سیا برای استفاده ی داخلی، اقدام به هشت پژوهش کرد. این پژوهش ها به صورت مقالات تهیه شد. هدف از این مقالات دست یابی به «تحلیل بهتر» ابراز شد. این مجموعه در کتابی با عنوان «روانشناسی تحلیل اطلاعات» در سال ۲۰۰۰ نشر یافت (Richards J. Heuer, Jr., Psychology of Intelligence Analysis, Washington, D.C.: Center for the Study of Intelligence, ۲۰۰۰). در این میان، رخدادهای بین ۱۹۸۶ تا ۲۰۰۰ – یعنی در فاصله ی بین سال نشر آخرین مقاله و سال نشر کتاب- نیز افزوده شد.

مباحث کتاب عمدتاً بر شکست و نارسایی های پژوهش و تحلیل اطلاعاتی آمریکا در سال های ۱۹۴۰ تا سال ۲۰۰۰ را شامل می شود. نکته بسیار مهم در این کتاب، انتقاد سازمان سیا از خود و اعلان آن به مردم آمریکا است. شاید درسی برای کشورهای در حال توسعه باشد که برای اصلاح حکومت، حتی اصلاح سازمان های اطلاعاتی و امنیتی، اولاً، از پژوهش و نقد علمی بهره می گیرند، ثانیاً، از ذکر شکست ها و درس آموزی از آن ها برای تحلیل و اقدام برتر، پروایی ندارند.

برخی از موارد شکست های اطلاعاتی سیا
– چرا سازمان اطلاعاتی آمریکا در جریان پیاده کردن نیروهای نظامی متفقین در نورماندی فرانسه در سال ۱۹۴۴، نتوانست از حیله های نظامی آلمان نازی با خبر شود و متفقین، به ویژه آمریکا، افزون بر ده هزار مجروح و ۴۰۰۰ کشته داشتند. چرا این شکست سنگین در تحلیل اطلاعاتی سیا جایی نداشت؟ (p. ۱۴۴)

– چرا سیا نتوانست از حمله ارتش ژاپن به پرل هاربور مطلع شود و آن را پیش بینی کند. در این حمله بخش بزرگی از تجهیزات نظامی آمریکا شامل ۳۵۰ هواپیما و تعداد چشمگیری از ناوها نابود شد و ۲۵۰۰ نفر کشته و ۱۲۰۰ نفر مجروح شدند؟ (همان منبع).

– چرا سیا از اشغال شرق آلمان توسط نیروهای شوروی بی خبر ماند و در تحلیل آن جایگاهی نداشت و نتوانست آن را پیش بینی کند ؟ (همان منبع)
– چرا در دوران جنگ سرد متخصصان شوروی و متخصصان چین در سازمان سیا نتوانستند به ماهیت کمونیسم روسیه و کمونیسم چین به درستی پی ببرند؟ (p. ۱۳۶)

– چرا سیا در مورد انقلاب در ایران غافل ماند؟ زیرا سیا در مورد حکومت های خودکامه بر دو مبنای نظری تأکید داشت. اول، اگر حکومت خودکامه دچار تهدید شود، با اعمال زور می تواند از خود دفاع کند؛ دوم، حکومت های خودکامه از نیروهای کارای نظامی و امنیتی برخوردار است و با قیام و تحریک مردمی سرنگون نمی شوند (p. ۳۶). ولی در مورد ایران، هر دو مبنای نظری سیا در میدان عمل نادرست بود. از اینرو سقوط شاه از نظر سیا باورکردنی نبود (همان منبع).

– تحلیل سیا این بود که پس از آتش بس جنگ ایران و عراق، صدام بخشی از ارتش عراق را برای بهبود اقتصاد عراق به کار خواهد گرفت. از اینرو حمله و اشغال کویت توسط سیا تحلیل و پیش بینی نشده بود (p. ۱۷۶). علاوه بر این، عده ای در سازمان سیا پیش بینی کرده بودند که حمله آمریکا به عراق، آمریکا را دچار یک ویتنام دیگر خواهد کرد (p. ۴۰) که چنین نشد.
– اطلاعات آمریکا در مورد رابطه ی بین اعراب و اسرائیل نیز دچار نادرستی شده است (p. ۱۳۷).

بر حسب مستندات تحلیلی سیا، شکست های اطلاعاتی، ناشی از رواج و قبول مجموعه ای از «چارچوب های ذهنی» (mind-set) در سازمان سیا است (pp. ۶۱, ۶۳, ۶۵, ۶۶). این «چارچوب های ذهنی» منجر به انواع جانبداری ها، تمایلات، گرایش های جهت دار یا – به اصطلاح – اریب (biased) شده است. انواع تمایلات رایج در سازمان سیا اینگونه است.

بیشتر بخوانید:
نقد ادعای ظهور عصر پسادینی در ایران
انقلاب علمی خاموش و انفعال ما / پیشگامی تولید فکر نیازمند آزاداندیشی از قیدهای تحمیلی است
پژوهش جانبدارانه در اتحاد جماهیر شوری

*عضو هیات علمی دانشگاه امیرکبیر

۲۱۶۲۱۶