راهبردشناسی اهل بیت در نظریه انسان ۲۵۰ ساله

حجت‌الاسلام دکتر حسن شفیعی، استاد تاریخ مؤسسه آموزش عالی امام رضا(ع)، در گفت‌وگو با گروه حوزه و روحانیت خبرگزاری برگزیده های ایران به تبیین نظریه انسان ۲۵۰ ساله پرداخت و گفت: آن چیزی که در کتاب انسان ۲۵۰ ساله مدّ نظر رهبری  و تقریبا خط سیر کتاب است، رویکردی است که تلاش می‌کند مهجوریت و غفلت پژوهشگران حوزه امامت را اصلاح کند. در همان مطلع کتاب جمله‌ای بسیار تامل انگیز است که می‌فرماید: «غربت ائمه به دوران زندگی این بزرگواران منتهی نشده؛ بلکه در طول قرن‌ها عدم توجه به ابعاد مهم و شاید اصلی زندگی این بزرگواران غربت تاریخی ‌آن‌ها را استمرار بخشیده.» ایشان تلاش می‌کند این خط  مهجوریت و غربت حضرات معصومین را با این رویکرد جدید بشکانند و ما را متنبه کنند.

وی با بیان اینکه جرقه این تفکر در بحبوحه مبارزات انقلابی به ذهن رهبر انقلاب خطور می‌کند و بعد از آزادی از زندان شاه، با مطالعه و مداقه رهبر انقلاب در سیره ائمه علیهم‌السلام مواجه می‌شود، خاطرنشان کرد:‌ عنصر اصلی که در طول خط ممتد ۲۵۰ سال ادامه دارد و توجهی به آن نکردیم، مبارزه و جهاد حاد سیاسی است. از این‌رو برای اصلاح این اندیشه جزءنگرانه پر چالش، این اندیشه انسان ۲۵۰ ساله را در دهه ۵۰ شمسی مطرح می‌کند.

او ادامه داد: اولین بُعد از اندیشه انسان ۲۵۰ ساله آن چیزی است که با تبادر اولیه و با دقت اولیه قابل پذیرش است. آن نظریه این است که ما ائمه علیهم‌السلام، از امیرالمؤمنین تا امام عسکری را انسان واحدی در نظر بگیریم، کما اینکه در روایات به آن‌ها نور واحد می‌گوییم.

شفیعی با اشاره به اینکه این نگاه ثمراتی دارد، خاطر نشان کرد: اولین ثمره این است که اعتقادات ما به این بزرگواران بیشتر می‌شود. ثمره دوم فایده آموزندگی دارد؛ به این معنا که ما با مطالعه و تحلیل پیوسته و سیستمی و ایجاد پیوند میان سیره حضرات معصومین به یک الگوی واحدی دست پیدا می‌کنیم؛ به این معنا که یک سبک زندگی جامع دست پیدا می‌کنیم؛ به طور مثال خط  سیر حضرات معصومین در شرایط مختلف چگونه بوده؛ ما از اسلوب‌گیری نتیجه می‌گیریم که اگر هم در آن ‌شرایط بودیم چه تصمیمی را باید بگیریم.

وی ادامه داد: ثمره سوم این است که از افتادن در تحلیل‌های اشتباه و پر تناقض که درباره سیره معصومین در نگاه جزء نگرانه دچار می‌شویم، مصون می‌کند. مثلا دیگر بحث نمی‌کنیم که اگر امام مجتبی علیه‌السلام صلح کردند، ناظر به خلقیات فردی است و اگر امام حسین علیه‌السلام  قیام کردند ناظر به خروش و اندیشه انقلابی شخصی است.

 شفیعی فایده چهارم را مؤلفه روحی و عاطفی دانست و با بیان مثالی مبنی بر این که پدران ما در بحران‌ها، مشکل‌گشا بوده‌اند، گفت: این دانستن ما از گذشتگان باعث یک اعتماد به نفس می‌شود که به او مباهات کنیم. طبیعتا اگر فرزندی، پدرش این ویژگی‌ها را داشته باشد و مطلع باشد، با فرزندی که این روحیات را دارد ولی مطلع نباشد، از نظر روحی متفاوت هستند. شاید به همین دلیل است که استعمار تلاش می‌کند ما را از این گذشته افتخار‌آمیز دور نگه دارد که ما از عزت نفس بی‌بهره باشیم. این ثمره‌ای است که اگر بدانیم حضرات معصومین چه اقداماتی داشتند، در وجود ما هم تأثیر دارند. متأسفانه هیچ‌کدام از این‌ فایده‌ها را به خاطر رویکرد اشتباه در حوزه امامت، نه به صورت آموزنده و نه برانگیزنده، شاهد نیستیم.

 شفیعی با بیان اینکه همه ائمه و انبیا یک هدف واحد داشتند گفت:  هدف، تشکیل حکومت توحیدی و ایجاد جامعه مؤمنانه است؛ بنابراین تمام تلاش‌های معصومین در این راستا بوده است.

وی درباره اعتقاد برخی پژوهشگران حوزه امامت اظهار داشت: حداقل قبل از انقلاب در بین اکثر پژوهشگران حوزه امامت مطرح بود که می‌گفتند معصومین تلاشی برای ایجاد حکومت اسلامی نداشتند؛ فقط سیدالشهدا، آن هم به دلایلی قیام کردند. در همان قیام هم نکاتی را بر خلاف کلمات خود حضرت مطرح کردند.  طبیعی است که چنین تصوری چقدر در سوق دادن جامعه به تنبلی تأثیرگذاراست.

مبنای نظریه شئون سیاسی و حکومتی امامت

استاد حوزه و دانشگاه در تبیین مبنای این نظریه گفت:‌ اولین مبنا برای این نظریه این است که رهبر انقلاب می‌فرماید ما تعریفی از امام در فرهنگ اسلامی و شیعه داریم و آن، این است که در فرهنگ اسلامی به معنای خاصی اطلاق می‌شود و آن پیشوایی و رهبری در شئون اجتماعی است؛ یعنی  ناظر به بُعد احتماعی دیده شده؛ اما در مکتب شیعه، امام و زمامدار اسلامی چند ویژگی باید داشته باشد؛ از طرف خدا تعیین و به وسیله پیامبر معرفی شده باشد؛ هم باید رهبری فکری و هم اداره اجتماعی را به عهده داشته باشد.

وی با اذعان به اجماعی بودن این تعریف در شیعه افزود: شیخ مفید در مصنفاتش می‌گوید امام  کسی است که در امور دینی و دنیایی مردم به جاشینی از پیامبر ریاستی فراگیر دارد. خواجه نصیر هم امام را کسی می‌داند که ریاست فراگیر در امور دینی و دنیایی را اصالتا، نه به نیابت از دیگری بر عهده دارد.

پژوهشگر دینی ادامه داد:‌ رهبر انقلاب می‌فرماید اگر کسی تصور کند که حضرات معصومین علیهم‌السلام فقط به ذکر احکام و احادیث اخلاقی و شرعی بسنده کردند، حتما تأمل کافی نداشته و غور لازم را در منابع تاریخی نداشته که اگر این‌گونه بود چه معنایی داشت که خلفا و دستگاه دربار با حضرات معصومین به مخالفت بپردازند.

شفیعی با نقل نمونه‌ای تاریخی از برخورد امام کاظم علیه‌السلام با هارون که منجر به زندانی شدن امام هفتم می‌شود، گفت: رهبر انقلاب می‌فرماید اگر دشمنان یک در هزار هم احتمال می‌دادند که ائمه طاهرین دست از داعیه خلافت برمی‌داشتند، هرگز با این‌ها این‌طور برخورد نمی‌کردند. در واقع دشمن این معنا را از ائمه خوانده بود؛ یعنی برداشت و قرائت دشمن از یکایک ائمه همین مطلب را نشان می‌داد، تلاش آن‌ها برای ایجاد حکومت الهی. بنابراین تمام این نزاعی که ما در طول ۲۵۰ سال شاهد هستیم ناظر به همین است.

وی با بیان کثرت ذکر شریف صلوات در ادعیه صحیفه سجادیه، این ذکر را کاملا سیاسی دانست و به شواهدی در این زمینه اشاره و خاطرنشان کرد:‌ عبدالله بن زبیر ده سال خلافت می‌کند و در چهل هفته، در نماز جمعه  صلوات نمی‌فرستد. وقتی چرایی این کار را از او پرسیدند جواب تأمل برانگیزی می‌دهد و می‌گوید اگر من بر پیامبر صلوات بفرستم، بنی‌هاشم گردن برافراشته می‌کنند و می‌گویند که پیامبر از ما بنی‌هاشم است.

استاد دانشگاه در تبیین اندیشه رهبر انقلاب از کتاب انسان ۲۵۰ ساله، مبارزه سیاسی را با هدفی سیاسی و با قصد  تشکیل حکومت اسلامی دانست، گفت: اگر برخی کارهای معنوی و فردی حضرات معصومین را کنار بگذاریم، تمام اقداماتشان در همین مسیر بوده است. هسته اصلی و سخت نظریه انسان ۲۵۰ ساله این است که معصومین در طول این ۲۵۰ سال دائما برای حکومت اسلامی در تلاش بودند؛ گاهی در زمان خودشان، گاهی در کوتاه مدت و گاهی در بلند مدت.

 وی با بیان اینکه رهبر انقلاب ادوار امامت را در جایی به چهار دوره و در جای دیگر به پنج دوره تقسیم کرده است، در بیان پنج دوره‌ای ابراز کرد: دوره اول  ۲۵ سال که سکوت و همراهی است، دوره دوم که حدود شش سال است و دوره اقتدار و مظلومیت و خلافت ظاهری امیرالمؤمنین و امام حسن علیهما‌السلام است، تلاش برای ایجاد حکومت کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت هم دوره‌های بعدی است.

شفیعی با اشاره به اینکه در بیانات دیگر رهبر انقلاب این ویژگی ناظر به تمامی انبیا آمده، تصریح کرد: رهبر انقلاب معتقد هستند همه انبیا مانند همه معصومین به دنبال حکومت اسلامی بودند. به همین دلیل روایتی را بیان می‌کند که اولین کسی که در راه خدا برای ایجاد حکومت الهی قیام کرد ابراهیم بود.

استاد تاریخ،‌  در جواب این شبهه که ائمه علیهم‌السلام با اینکه علم غیب داشتند و می‌دانستند  که به حکومت نمی‌رسند، چطور برای قبضه‌کردن حکومت مبارزه می‌کردند، گفت: دانستن این که به هدف نخواهند رسید مانع از انجام وظیفه نخواهد شد. اگر این را بپذیریم که به خاطر علم غیب نباید مبارزه سیاسی می‌کردند، ابتدا باید گفت چرا پیامبر با اینکه می‌دانستند در احد شکست خواهند خورد، پا در میدان جنگ گذاشتند.

او ادامه داد: رهبر انقلاب می‌‌فرماید کسی که می‌خواهد علم امام و معصومین را دلیل بگیرد بر اینکه مبارزه سیاسی نمی‌کردند، با علم پیغمبر چه می‌کند؟ این که ائمه می‌دانستند به حکومت نمی‌رسند نباید موجب آن شود که تلاش خودشان را نکنند. باید تلاش کنند، طوری عمل کنند مثل کسی که نمی‌داند چه پیش خواهد آمد؛ تمام کارهایی را که آدمی که نمی‌داند چه پیش خواهد آمد را ائمه باید انجام دهند، چون موظف به ظاهر هستند.

وی در پاسخ دیگر این شبهه گفت:‌ افزون براین، درباره آنچه در تقدیر الهی مقدر  است حرف‌های زیادی است که پروردگار چیزهایی را تقدیر می‌کند و  بعد، بر اثر مصالحی آن‌ها را عوض می‌کند. اشکالی ندارد خداوند مقصودی را برای زمان معینی تقدیر کرده باشد و بعدا به خاطر پیش آمدن حوادثی آن را عقب بیندازد. پس تلاش ائمه طاهرین برای حکومت و حاکمیت اسلامی  تلاشی است که با دانستن آنها منافاتی ندارد.

گفت وگو : بابک شکورزاده

/