مهسا مژدهی: ایران و روسیه همانقدر که دوست تقریبا نزدیک هم به حساب می‌آیند با یکدیگر رقابت های سیاسی و اقتصادی دارند. در یک سال اخیر مسکو بر دوستی با تهران پافشاری بیشتری کرده و تلاش خود را بر روی این موضوع گذاشته که در خلا متحدان دیگر، از ایران برای خود یک متحد و همراه بسازد . اما همزمان شیطنت‌هایی بر سر مذاکرات احیای برجام شکل گرفت و روس‌ها در زمینه نفت و جنگ قره‌باغ هم انعطافی را که به سود ایران باشد از خود نشان نداده‌اند. با همه اینها آیا می‌شود روابط بین تهران و مسکو را که جنبه‌های تاریخی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی و نظامی دارد، از نوع روابط استراتژیک دانست؟
در برگزیده های ایران عبدالرضا فرجی راد استاد ژئوپلتیک دانشگاه و سفیر سابق ایران در نروژ به گفتگو نشسته ایم:
این روزها بحث وجود روابط استراتژیک بین ایران و برخی کشورهای حوزه شرق و روسیه مطرح می‌شود. مولفه‌های روابط استراتژیک برای کشورها چیست؟
روابط استراتژیک روابطی است که دو کشور سطح روابط را به حدی می‌رسانند که در همه زمینه‌ها، چه سیاسی و چه فرهنگی و سیاسی و به ویژه نظامی همکاری کنند و سعی می‌کنند تا منافع یکدیگر را مورد توجه قرار دهند. یعنی یکی تلاش نمی‌کند تا به منافع دیگری صدمه بزند تا این رابطه استراتژیک را تضعیف کند. بنابراین دو کشوری که روابط استراتژیک با یکدیگر دارند اشتراک منافع داشته و از هم بهره می‌برند و سعی می کنند به یکدیگر سود برسانند.
بیشتر بخوانید:
فرجی‌راد: ایران با وجود سخت‌گیری غرب وارد مذاکره شد
پلن B برجام فعال می شود؟ / فرجی راد: در وضعیت کاملا خاکستری قرار داریم
با این توصیفاتی که داشتید آیا روابط ایران و روسیه را می‌توان در قالب روابط استراتژیک گنجاند؟
اصلا نمی‌توان روابط تهران و مسکو را در قالب روابط استراتژیک جا داد. این دو کشور دو همسایه بزرگ هستند که در کنار هم روابط تاریخی منفی و مثبت دارند. اما به نحوی جغرافیا و روابط و ژئوپلتیک به آنها تحمیل می‌کند که رقیب هم باشند. این به معنای آن نیست که رابطه دوستانه ای با یکدیگر نداشته باشند. دو کشور می‌توانند رقیب باشند اما روابط دوستانه را حفظ کنند. اقتصاد روسیه بیش از ۵۰ درصد بر پایه نفت و گاز می‌چرخد و اقتصاد ایران هم بر پایه همین دو و به ویژه نفت می‌چرخد. اگر بخواهیم آینده نگری کنیم این سهم بیشتر هم می‌شود و اگر ایران تحریم نباشد و میدان های نفتی‌اش باز شود و روی گازش سرمایه گذاری شود، رقابت افزایش پیدا می‌کند. از طرف دیگر از نظر سیاسی و فرهنگی این دو در قفقاز و آسیای مرکزی رقیب هستند. در واقع دو فرهنگ ایران و روس است که هر دو در این منطقه نفوذ گسترده از قدیم الایام داشته اند. اقتصاد دو کشور نمی‌تواند مکمل هم دیگر باشد چون خودمان صاحب تکنولوژی خاصی نیستیم و تکنولوژی محدودی داریم. الان چین را ببینید، خودش تولید کننده تکنولوژی های جدید است. لذا در واقع اقتصاد ایران و روسیه نمی تواند مکمل هم باشد. می توانند کمک کنند یا صادرات و واردات داشته باشند که باعث دوستی دو طرف شود. اما در واقع نمی‌توانند مکمل یکدیگر باشند. از نظر اقتصادی نه تنها ما مکمل نیستیم بلکه رقیب به حساب می‌آییم. اگر تحریم ایران برداشته شود در اروپا با روسیه رقیب هستیم و همین الان هم در فروش نفت به چین با مسکو رقابت می‌کنیم. در بخش نظامی یک همکاری بین دو کشور انجام می شود اما در اینجا هم ما یک محدودیت هایی داریم. روسیه نمی‌تواند چون همسایه ماست و هم در برخی زمینه‌ها رقیب است نمی تواند اخرین دستاوردهای نظامی اش را به ما بفروشد و با احتیاط برخورد می‌کند. در قضایای اس ۳۰۰ و اس ۴۰۰ شاهد بودیم که به رقبای ما در خلیج فارس آماده دادن این سلاح‌ها بود. نیروگاه بوشهر هم شاهد بودیم که سال ها طول کشید. البته گفتند که مسائل اقتصادی بوده اما برای ایران که نفت و گاز دارد مسئله ای نبود. اما تاخیر ۲۰ سال طول کشید. ما در خیلی از مسائل با روس ها رقیب هستیم. ما با آنها همسایه ای هستیم که باید رابطه دوستانه با هم داشته باشیم و در واقع این رابطه می‌تواند به ثبات در منطقه کمک کند. از نظر سیاسی هم ما بعضی مواقع رقابت‌هایی با روس ها داریم. مثلا چنین چیزی را در مورد مساله اذربایجان و ارمنستان می‌بینیم. به نفع ما نیست که به خاطر سیاست‌های خصمانه آذربایجان؛ ارمنستان تضعیف شود. در صورتیکه روسیه در موقعیتی است که اقدامی نمی‌کند که به نفع ارمنستان تمام شود. اگر به نفع ارمنستان ختم شود، منافعش به ما هم می‌رسد. البته ما بد اذربایجان را نمی‌خواهیم اما باکو رفتارهایی را در پیش گرفته که بر امنیت ملی ما تاثیر منفی می‌گذارد و خوب است که بین این دو کشور بالانسی وجود داشته باشد. روسیه اگر رابطه استراتژیکی با ایران داشت کاری می‌کرد تا منافع هم تامین شود. اما مسکو یا نمی‌تواند یا اگر می‌تواند انجام نمی دهد.
ایران و روسیه دو همسایه بزرگ هستند که در شمال و جنوب دریای خزر می‌توانند روابط خوبی داشته باشند و این رابطه نباید فقط در وضعیت خاصی مانند امروز باشد. قبل از جنگ اوکراین، رابطه اقتصادی ایران و روسیه خیلی محدود بود. این وضعیت را نمی‌توان رابطه استراتژیک بین دو همسایه دانست. البته در حال حاضر در مقطعی هستیم که تبادلات اقتصادی کمی بالا رفته اما بعد از جنگ اوکراین مشخص نیست که به چه شکلی پیش می‌رود. من شک دارم که بعد از جنگ اوکراین این وضعیت تداوم پیدا کند. چون اقتصاد دو کشور مکمل هم نیست. خیلی مواقع بوده که نفت باید قیمتش بالا می رفته و روسیه صلاح ندیده و به ضرر ایران شده و برعکس یک وقت‌هایی روسیه چیزی را می‌خواسته که ایران نمی‌خواسته. در اوپک پلاس روسیه و عربستان تصمیم گرفتند دو میلیون بشکه نفت را کم کنند تا قیمت نفت بالا برود و دموکرات ها در انتخابات کنگره شکست بخورند. ما در صحنه نبوده ایم. اگر رابطه استراتژیک با روسیه داشتیم؛ چطور وقتی وزرای خارجه روسیه، ترکیه و سوریه در مسکو هفته پیش جمع شدند جای ایران که انقدر در سوریه فعال بود خالی بود. رابطه دو کشور فعلا دوستانه است اما استراتژیک و راهبردی نیست.
ماجرای پهپادهای ایرانی در دست روسیه تا چه اندازه جدی است و می‌تواند موقعیت ایران را در جوامع بین المللی تضعیف کند؟
ایران در جواب ادعای غرب در مورد فروش پهپادها می‌گوید ما پهپاد به مسکو داده بودیم اما هدفمان استفاده از آنها در جنگ با اوکراین نبوده . تهران تایید کرده که به روس ها پهپاد داده است. اوکراین، اروپا، ناتو و امریکا ادعا می‌کنند که روسیه از این پهپادها در جنگ استفاده کرده و اتفاقا این ها روی جنگ هم اثر گذاشته اند. یعنی اوکراین که در حالت تهاجمی قرار گرفته بود، با ورود این پهپادها دچار ضعف شده و بالانسی در جنگ ایجاد شده است. ما باید اینجا شروع به شفاف سازی کنیم. این مساله خطرناک است. پیام هایی که از طرف غربی و ناتو می رسد پیام های خوبی نیست و نگران کننده است. ما باید دیپلماسی فعال تری را انتخاب کنیم. اگر روس ها دارند از این پهپاد ها استفاده می‌کنند ما باید با روس ها محکم صحبت کنیم تا این کار را ادامه ندهند. اگر هم قبول نکردند ما بهتر است موقتا ارسال پهپاد را متوقف کنیم. طوری که غرب و ناتو متوجه این موضوع شود. وگرنه مسیری که در حال پیش رفتن است خطرناک است و به نفع منافع ملی نیست و ممکن است ما را به سمتی ببرند که بگویند ایران به روسیه در جنگ کمک کرده و هم باید خسارت بدهد. تهران باید در این مساله خیلی حواسش جمع باشد و من امیدوارم که مسئولین ما در این مورد یک تصمیم سریعی بگیرند و مساله را شفاف کنند تا از این قضیه بتوانیم خلاص شویم.
۳۱۱۳۱۲