سدسازی؛ آری یا خیر؟/ بارقه‌های امید به احیای دریاچه ارومیه با انتقال آب از کانی سیب
برگزیده های ایران از ارومیه؛ مریم رسولی: دریاچه ارومیه یکی از جاذبه های طبیعی و مهم آذربایجان‌غربی است که از دهه ۷۰ با بحران مواجه شد، در ابتدا کارشناسان دلیل خشک شدن این دریاچه را سدسازی‌هایی که در حوضه دریاچه ارومیه انجام می‌گرفت دانسته و عده‌ای دیگر نیز احداث میانگذر در دریاچه ارومیه را مقصر اصلی خشک شدن دریاچه ارومیه عنوان کردند ولی آنچه همگی بر آن یقین داشتند کاهش نزولات جوی بود که سبب شده تا با افزایش میزان گازهای گلخانه‌ای رژیم بارشی در سراسر جهان و به تبع آن در حوضه دریاچه ارومیه نیز تغییر یافته و سال‌های خشکسالی را تجربه کنیم.
پس از هشدار دوستداران محیط زیست مبنی بر خشک شدن دریاچه ارومیه و تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه، تصمیم‌‍‌‌گیران این ستاد نیز سدسازی را یکی از پرمخاطره‌ترین اقدامات در بروز این بحران مطرح کرده و ستاد احیا تصمیم به توقف سدسازی در حوضه دریاچه ارومیه شد و از ابتدای دولت یازدهم تا انتهای دولت دوازدهم سدسازی در استان متوقف شد.
با توقف سدسازی مقرر شد طرح‌های انتقال آب به دریاچه ارومیه عملیاتی شود تا آب ناشی از نزولات جوی به سمت دریاچه ارومیه هدایت شود ولی با توقف سدسازی، ستاد احیا نتوانست در هدایت آبهای سطحی به دریاچه ارومیه موفق عمل کند و آب ناشی از نزولات جوی به هدر رفت و وضعیت دریاچه ارومیه روز به روز بحرانی‌تر شد به طوری که در کنار انتقال پساب تصفیه شده و هدایت جزئی آبهای سطحی به سمت دریاچه ارومیه، رهاسازی سدهای حوضه دریاچه ارومیه تنها روزنه امید برای احیای دریاچه ارومیه تلقی می‌شد.
با تداوم خشکسالی‌ها و کاهش میزان نزولات جوی، آب پشت سدهای استان نیز جوابگوی نیاز آب شرب و کشاورزی نبود، در همین زمان بود که در گوشه و کنار استان کشاورزان از عدم تامین آب بخش کشاورزی نگران بودند، از سوی دیگر ستاد احیای دریاچه ارومیه از کاهش میزان رهاسازی آب سدها به سمت دریاچه ارومیه ابراز نگرانی کرد و در نهایت شرکت آب منطقه‌ای به عنوان تنها متولی تامین آب بخش کشاورزی، صنعتی و شرب، آب پاکی را روی دست همه ریخت و عنوان کرد که تامین آب شرب اولین دغدغه و اولویت این شرکت است و تامین آب شرب مردم منطقه در اولویت قرار داشته و ضرورت دارد بخش کشاورزی و صنعت نسبت به تغییر رویکرد و صرفه‌جویی در مصرف آب اقدام کنند.
این تذکر شرکت آب منطقه‌ای مصادف شد با اتمام ماموریت ستاد احیای دریاچه ارومیه و آغاز به کار مرکز آینده پژوهی دریاچه ارومیه و از سوی دیگر با تغییر دولت، کارشناسان موافق سدسازی در حوضه دریاچه ارومیه با مطالبه‌ای تحت عنوان” از سرگیری طرح‌های نیمه تمام سدسازی در آذربایجان‌غربی” وارد کار شده و با استنادات علمی و با اعلام اینکه با توقف چندین ساله سدسازی، وضعیت دریاچه ارومیه بهبود نیافته است، اعلام کردند که سدسازی سهم ناچیزی در خشک شدن دریاچه ارومیه داشته و با آغاز سدسازی می‌توانیم علاوه بر تامین آب مورد نیاز مردم منطقه، با مدیریت اصلی منابع آب و از طریق همین سدها بخشی از آب مورد نیاز دریاچه ارومیه را نیز تامین کرد و این خواسته به مطالبه جدی از رییس جمهور تبدیل شد به طوری که نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی در محافل و جلسات مختلف بر لزوم آغاز عملیات اجرایی سدهای نیمه تمام این حوزه انتخابیه تاکید کرد.
پدافند غیرعامل بر سدسازی تاکید دارد
حجت‌الاسلام سید سلمان ذاکر در این خصوص گفت: سال ۹۲ و ۹۳ به بهانه احیای دریاچه ارومیه، ستاد احیا به ریاست رییس جمهور دولت یازدهم، سدسازی را در حوضه دریاچه ارومیه متوقف کرد و بودجه‌ای که برای احداث و اتمام دو سد در ارومیه تخصیص یافته بود بلاتکلیف ماند.
وی با بیان اینکه در آن سال‌ها سدسازی عامل خشک شدن دریاچه ارومیه عنوان شد، تصریح کرد: کارشناسان پس از ۸ سال بررسی، اعلام کردند که سدسازی فقط ۵ تا ۷ درصد در خشک شدن دریاچه ارومیه نقش داشت و با توجه به اتمام طرح انتقال آب از سد کانی‌سیب، این موضوع نیز منتفی شده و می‌توانیم سدسازی را مجددا در استان آغاز کنیم.
نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی خاطرنشان کرد: کارشناسان حوزه آب هشدار کمبود آب شرب را در ارومیه برای ۱۰ سال آینده داده‌اند و در حال حاضر با توجه به شرایط موجود، باید قبل از وقوع حادثه، مشکل را علاج کرد.
ذاکر با بیان اینکه در ۸ سال گذشته پدافند غیرعامل مورد فراموشی قرار گرفته بود، ادامه داد: آب شرب ارومیه فقط از یک منبع تامین می‌شود و اگر مشکلی در این خصوص پیش بیایید تامین آب شرب این شهر به بحران جدی تبدیل می‌شود.
وی با بیان اینکه علاوه بر آب شرب، بخش صنعت نیز به آب نیاز دارد و با توجه به نیاز بالای آب واحدهای صنعتی مستقر در این شهرک، برای تامین آب این شهرک صنعتی نمی‌توان از حفر چاه استفاه کرد، گفت: شهرک صنعتی فاز ۳ ارومیه نیازمند ۶ میلیون مترمکعب آب است که این سد در پایین دست سد نازلو چای قرار دارد که با از سرگیری سد نازلو چای می‌توان آب این شهرک را تامین کرد.
نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه مقام معظم رهبری بارها بر مدیریت آبهای مرزی تاکید کرده‌اند، اظهار داشت: به جای خالی کردن سفره‌های زیرزمینی، ضرورت دارد از آبهای میان مرزی بهره ببریم چرا که مهار آبهای مرزی جزو وظایف حاکمیتی است و وقتی حق آبه برای ایران از آبهای مرزی تعیین شده است باید بتوانیم با مدیریت اصولی آب، در راستای تامین آب مورد نیاز مردم منطقه اقدام کنیم.
ذاکر اعلام کرد: با توجه به مطالبه‌ای که شده است، در تلاش برای از سرگیری سدسازی در ارومیه هستیم چرا که تونل کانی‌سیب نیز مراحل آخر عملیات اجرایی خود را جهت آبرسانی به دریاچه ارومیه طی می‌کند.
سدسازی تاثیری در وضعیت کنونی دریاچه ارومیه نداشت
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی نیز طی جلسه‌ای گفت: با شروع مجدد عملیات اجرایی سد نازلو در بخش نازلو و انزل و مناطق قره‌باغ و کهریز علاوه بر تامین آب شرب، آب بخش صنعت را تا افق ۱۴۱۰ نیز تامین کرد.
یاسر رهبردین با بیان اینکه سدها کمتر از ۱۰ درصد در وضعیت کنونی دریاچه ارومیه تاثیر داشتند، ادامه داد: در استان آذربایجان‌غربی و حوضه آبریز دریاچه ارومیه ۱۱ سد وجود دارد که از این تعداد ۷ سد بزرگ دارای ظرفیت یک میلیارد و ۴۵۵ میلیون مترمکعب و ۴ سد کوچک دارای ظرفیت ۱۰ میلیون مترمکعب هستند که از میزان ظرفیت آب سدهای استان مجموع یک میلیارد مترمکعب متعلق به ۲ سد بزرگ استان به نام‌های شهید کاظمی بوکان و سد مهاباد است که بهره‌برداری از این سدها به دهه ۵٠ بر می‌گردد که با این اوصاف اگر قرار بود سدها تأثیرگذار اصلی در خشکی دریاچه ارومیه باشند قطعاً در دهه ۷۰ دریاچه ارومیه پیشروی نمی‌کرد.
وی با بیان اینکه دولت سیزدهم وزارت نیرو را در اولویت برنامه‌های احیای دریاچه ارومیه اعلام کرده است، افزود: در طرح آمایش سرزمینی سال ۸۰، احداث سد نازلو برای تأمین آب شرب شهر ارومیه در افق سال ۱۴۱۰ و همچنین تأمین آب شرب مطمئن محال نازلو، انزل و قره باغ و شهرک صنعتی فاز٣ مورد تاکید قرار گرفته است.
آب نداریم که بخواهیم سدسازی کنیم
مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه نیز طی اظهار نظری اعلام کرد: نماینده مجلس حق دارد در زمینه بازنگری سدسازی نظر بدهد ولی ساخت و یا عدم سد سازی از وظایف دستگاه‌های اجرایی بوده و نیازمند کار کارشناسی است.
مسعود تجریشی با بیان اینکه برای سدسازی نیازمند آب هستیم، تصریح کرد: با توجه به خشکسالی‌های اخیر عملا آب نداریم که بخواهیم سدسازی کنیم.
مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه بر افزایش بهره‌وری تولید تاکید کرد و افزود: باید بهره‌وری بخش کشاورزی را ارتقا دهیم و الگوی کشت را به سمتی پیش ببریم که کشاورزان درآمد بیشتری کسب کنیم.
تجریشی با بیان اینکه ضرورت دارد نمایندگان مجلس از دولت بخواهند تا با تکنولوژی‌های جدی بخش کشاوری را رونق دهند، ادامه داد: سدسازی به بهانه توسعه و تامین آب بخش کشاورزی اصلا قابل قبول نیست چرا که بین سدسازی و توسعه هیچ ارتباطی وجود ندارد.
وی خاطرنشان کرد: میزان آب مصرفی در حوضه آبریز نشان می‌دهد که در ۱۰ سال اخیر میزان برداشت‌ها زیاد بود و بخش عمده‌ای از آب را مصرف کرده‌ایم.
مدیریت منابع آب چاره تمام مشکلات پیش‌رو
و اما مدیر دفتر فنی شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی نیز بر مدیریت منابع آبی تاکید کرده و گفت: اگر بتوانیم منابع آب را به خوبی مدیریت کنیم، بدون شک علاوه بر تامین آب مورد نیاز بخش خانگی، صنعت و کشاورزی، می‌توان در مواقع نیاز آب را به سمت دریاچه ارومیه نیز رهاسازی کرد.
امیر بهرامی‌فر ادامه داد: با توجه به وضعیت منابع آبی و کاهش بارش‌ها تنها راه تامین آب رب سدها هستند.
وی خاطرنشان کرد: موافق دستکاری در محیط زیست نیستیم چرا که هر چه محیط زیست را دستکاری کنیم با مشکل مواجه خواهیم شد به طوری که اگر گرمایش زمین تغییر پیدا نمی‌کرد در حال حاضر شاهد تغییر رژیم بارش هم نبودیم.
مدیر دفتر فنی شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی افزود: اهداف اصلی ما در مقطع کنونی تامین آب شرب منطقه است ولی در کنار آن به کنترل سیلاب و اهداف گردشگری و حتی احیای دریاچه ارومیه نیز فک می‌کنیم و اگر هر یک از اینها در سدسازی مورد بی‌توجهی و غفلت قرار گیرد، شاهد بروز حوادثی مشابه سیلاب سه سال گذشته می‌شویم.
بهرامی‌فر با بیان اینکه در افق ۱۴۲۰ نیازمند ۱۰۵ میلیون مترمکعب آب شرب فقط برای شهر ارومیه هستیم، افزود: این میزان در حال حاضر ۷۵ میلیون مترمکعب است و در کنار اینها، بخش صنعت و کشاورزی نیز نیازمند آب هستند.
وی با بیان اینکه تاکید داریم سد نازلو و باراندوز را اجرایی کنیم تا کمبود آب شرب را جبران کنیم، گفت: آب شرب روستاهایی که در شمال ارومیه است، به مخاطره افتاده است که با توجه به پسروی آب در برخی مناطق، شاهد افت کیفیت آب شرب هستیم و عملا چاه‌ها پس از مدتی پاسخگوی نیاز مردم نخواهد بود.
مدیر دفتر فنی شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی با بیان اینکه در بحث پدافند غیرعامل نیز بر سدسازی تاکید می‌شود، افزود: در حال حاضر رودخانه‌ها در کمترین میزان دبی خود قرار دارند و اگر آب را در سدها جمع‌آوری کنیم می‌توان آب را به سمت دریاچه ارومیه نیز رهاسازی کنیم که این موضوع اثربخش‌تر نیز خواهد بود چرا که با کاهش بارش‌ها آب به صورت خودسر به آبخوان نفوذ نمی‌کند و با جمع‌آوری اصولی، استفاده از آب اثربخش‌تر خواهد بود.
بهرامی‌فر ادامه داد: اگر در سدها آب مازاد بر نیاز باشد بدون شک آن را به سمت دریاچه ارومیه رهاسازی می‌کنیم ولی این موضوع که سدها کمتر از ۱۰ درصد در وضعیت پیش آمده دریاچه ارومیه نقش دارند قابل انکار نیست .
وی ادامه داد: در حالی که شرکت آب منطقه‌ای محکوم به سدسازی بود در ۸ سال اخیر جلو سدسازی در حوضه دریاچه ارومیه گرفته شد در حالی که سدهای درحال بهره‌برداری مربوط به دهه ۵۰ بود و در سال ۷۰نیز شاهد پیشروی آب و تخریب جاده دریا بودیم.
مدیر دفتر فنی شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی با بیان اینکه یک و نیم میلیارد مترمکعب در دریاچه ارومیه کمبود آب داریم، اذعان داشت: این در حالی است که کل ظرفیت سدهای حوضه دریاچه ارومیه قابل قیاس با این رقم نبوده و بسیار ناچیز است.
بهرامی‌فر تبدیل اراضی دیم به اراضی آبی را عمده مشکل حوضه آبریز دریاچه ارومیه عنوان کرد و گفت: با توجه به تخلفاتی که می‌بینیم و تخلفات در این زمینه محرز است ولی با توجه به وسعت این اقدامات، عملا رصد تخلفات و اثبات آن برای شرکت آب منطقه‌ای مقدور نیست و قوانین موجود نیز به سازمان جهاد کشاورزی اجازه نمی‌دهد تا به موضوع ورود یابند.
با توجه به تعدد نظرات کارشناسان حوزه آب و محیط زیست، به نظر می‌رسد باید بیش از این مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد، ولی همه کارشناسان بر بهینه سازی مصرف و صرفه‌جویی در میزان مصرف آب در تمام بخش‌ها به ویژه در بخش خانگی و کشاوری تاکید دارند و ضرورت دارد با هماهنگی بین دستگاهی و با فرهنگ‌سازی نسبت به کاهش مصرف آب اقدام شود.
از سوی دیگر با توجه به اینکه آب مورد نیاز مردم ارومیه فقط از یک منبع آبی تامین می‌شود و در صورت بروز مشکلات احتمالی، عملا این منبع آب نیز از دسترس خارج خواهد شد، ضرورت دارد مدیریت بحران نیز پای کار آمده و نسبت به ارائه راهکار اقدام کند.
انتهای پیام/ ق
