سنتهای یلدایی در نصف جهان/برپایی «چله کوچک» و «چله بزرگ» در پناه کرسی مادربزرگ‌

برگزیده اصفهان – فاطمه کازرونی: ثانیه بر ثانیه می گذرد لحظه‌های سی امین روز از پاییزی که امسال سرمای همیشگی و برف و باران نویدبخش زمستان را با خود همراه نداشته است اما باز هم مژده فرار رسیدن بلندترین شب سال است شاید که به جای شب یلدا، سنت خوردن برف و شیره در روزهای زمستانی امسال ممکن شود!

کرسی مادربزرگ در انتظار یلدای ۱۴۰۲ تزیین شده است، سفره قلمکاری خاتون «یلدا» از پستوهای فراموشی سنتها بیرون آمده و هندوانه، آجیل و میوه های فصل بر سینی نقره ای قدیمی مادربزرگ چشمک می زنند.

امشب لحافِ سنگ‌دوزی پر از خاطره کودکی ها، بر کرسی های زغالی پهن می شود، جایی که شاهنامه پدربزرگ در گوشه ای از سفره در انتظار یلدایی نشسته که چهره مادربزرگ از شادی حضور فرزندان ونوه‌هایش همچون چهره گلگون انارهای ترش و ملس درون کاسه سفالی، شکفته است، رویاهای آینده از دل فالهای زیبای حافظ سر می کشند و صبح بلندترین شب سال در میان خنده و هیاهوی کودکان و دورهمی بزرگ ترها، در دل زمستان قد می کشد تا با صبحگاه اولین روز دیماه دیدار تازه کند.

قرن‌ها باور و مفاهیم عمیق عرفانی در دل فرهنگ یلدایی

فرهنگ یلدایی در ایران خاص و ویژه است همچون سنتهای نوروز و چهارشنبه سوری و قرن‌ها باور و مفاهیم عمیق عرفانی را در خود نهفته دارد و گرچه مدتهای مدیدی است تجملات، فرهنگ اصیل یلدای باستانی را کنار زده است اما هنوز هم بسیاری از خانواده ها به سنتهای اصیل و ساده یادگار مانده از اجداد خود پایبندتر هستند.

شب یلدا نیز همانند فرهنگ و دیگر آیین‌های ایرانی نمادهای مختلفی را در قلب مهربان خویش پنهان کرده است، هوا سرد می شود اما سفره مهربانی در میان دلها پهن شده است با رسومی که نشان می دهد، ایرانیان به تمامی جنبه های روحی، روانی و زیبایی شناسی توجه می کردند و به بهانه برپایی دورهمی های فصلی یادشان نمی رفت که دنیا با برطرف ساختن مشکلات هم نوعانشان زیباست.

در این ارتباط فاطمه صنیعی کارشناس تاریخ می گوید: مفاهیمی چون احترام به بزرگ‌ترها، مهربانی با کودکان، دورهم نشینی و پای دردل یکدیگر نشستن از فرهنگ‌های زیبایی است که در گذر مدرنیته از زندگی بشری نباید به فراموشی سپرده شود.

وی افزود: بزرگان ما روزهایی را در فرهنگ ایرانی بنیان نهادند تا اگر به رسم همه دنیا حتی ۳۰۰ روز از سال هم انسان ها، تنها به دغدغه های خود می پردازند، روزهایی را برای کنار هم بودن داشته باشند تا همانند انسان امروز غم و تنهایی بر بشریت حکومت نکند.

این کارشناس تاریخ با اشاره به اینکه ایرانیان قدیم شادی و نشاط را از موهبت‌های خدایی و غم و اندوه را از پدیده‌های اهریمنی می‌پنداشتند، گفت: یلدا برگرفته از واژه سریانی به معنای «زایش» و «تولد» است و حتی ابوریحان بیرونی نیز از این جشن با نام «میلاد اکبر» نام برده و منظور از آن را «میلاد خورشید» دانسته‌ است.

امروزه عصر ماشینی موجب شده رفتار انسانها نیز ربات گونه شود و حتی سنتهای ارزشمندی مانند شب یلدا نیز در برخی خانواده ها به شکل وارداتی و پر از تجمل و بهانه ای برای فخر فروشی است

وی ادامه داد: برپایی مراسم نوروز، جشن مهرگان، جشن سده، شب یلدا و سنت‌های دیگر در واقع بیانگر این حقیقت است که ایرانیان پیروزی نیکی بر بدی و روشنایی را جشن می گرفتند.

رسم نیکوی مهمان‌نوازی از پایه‌های گردشگری دنیا

صنیعی با اشاره به اینکه رسم نیکوی مهمان‌نوازی امروزه یکی از پایه‌های گردشگری دنیا است، گفت: یلدا در تمام طول تاریخ بهانه‌ای برای دور یکدیگر جمع شدن و دیدبازدید بوده است و اصفهانی ها نیز از قدیم رسوم مختلفی برای شب چله داشتند و نکته جالب اینکه معتقد به دو بخش چله کوچک و بزرگ برای زمستان بوده اند.

وی اضافه کرد: موعد چله از اول دیماه تا ‪ بهمن‌ماه است اما چله کوچک از دهم بهمن آغاز می‌شد و تا سی بهمن ادامه دارد که اصفهانی ها در این شبها آیین‌های مخصوص چله را به جا می‌ آوردند؛ شب چله در شهر اصفهان همواره به صورت خانوادگی برگزار می‌شده است، هنوز هم در خانواده های اصیل اصفهان شب یلدا به شکل قدیم به شکل سنتی و ساده برگزار می شود، افراد در منزل پدربزرگ‌ها یا مادر بزرگ‌ها و پای کرسی دور یکدیگر جمع می‌شوند و عنوان تنقلات شب چله انار و هندوانه بر سر سفره چله قرار می‌دهند

در این شب صاحب خانه با آجیل و میوه از مهمانها پذیرایی می‌کند و مهمانان در کنار یکدیگر تا پاسی از شب و گاهی تا نزدیک صبح بیدار هستند؛ در این جمع شاهنامه‌خوانی و گرفتن فال حافظ رواج داشته است و بزرگترها نیز داستان یا خاطراتی از قد نقل می‌کنند.

نوشیدنی شب یلدا به طور معمول چای و شربت و در صورت امکان مخلوط برف و شیره انگور است وغذای شب چله به طور معمول پلو ماهی یا دیگر غذاهای خاص اصفهان است.

یلدا شبی خاص است تا خانواده ها گرد هم جمع شوند و سرمای آخرین شب پاییز بهانه ای برای دور هم جمع شدن بوده است تا انسانها به یکدیگر یادآوری کنند که حتی در شرایط سخت از جمله شرایط سخت اقتصادی نیز از صله رحم و دستگیری از یکدیگر دست نمی‌کشیدند.

در این ارتباط محمد یعقوبی جامعه شناس نیز با تاکید بر اینکه ما باید فرهنگ های قدیمی ایرانی را احیا کنیم، به برگزیده می گوید: امروزه عصر ماشینی موجب شده رفتار انسانها نیز ربات گونه شود و حتی سنتهای ارزشمندی مانند شب یلدا نیز در برخی خانواده ها به شکل وارداتی و پر از تجمل و بهانه ای برای فخر فروشی است و برپا داشتن سنتها به این شکل تنها برای جامعه آسیب زا است.

وی با بیان اینکه غنی سازی این فرهنگ باید به شکل اصولی مورد حمایت مسئولان فرهنگی باشد، گفت: امروز یا جشن‌های شب یلدا تجملاتی و غیرموثر شده است و یا به شکل منفرد برگزار می شود؛در حقیقت از این سر شهر تا آن سر شهر دنیایی فاصله اقتصادی میان نوع برپایی یلدا وجود دارد در حالی که خود یلدا بیانگر کنار گذاشتن فاصله هاست نه اینکه برخی خانواد ها به دلیل مشکلات اقتصادی مزه شب یلدا را نچشیده و یا به لحاظ زمانی متوجه آن نشوند.

احیای سنتهای اصیل ایرانی ، دمیدن روح شادی در جامعه

یعقوبی با اشاره به تاثیر این نوع جشن ها در شادی عمومی جامعه تاکید کرد: احیای این گونه آیین‌های ارزشمند به شیوه سنتی رویکردی است که باید مورد توجه مسئولان فرهنگی جامعه قرار گیرد چراکه بازگشت به شیوه‌های سنتی گذشته در رفع بسیاری از مشکلات جامعه و ایجاد شادی و نشاط در اجتماع نقش موثری دارد.

آرامش هم‌نشینی این شب زیبا برای برخی خانواده ها به اضطراب و استرس برگزاری جشنی جدید و بهتر از همسایه و فامیل تبدیل شده اما «خاتون یلدا» همچنان چشم انتظار دورهمی های ساده و مهربانانه گذشته است

وی اضافه کرد: می‌توان گفت احیای این شیوه‌ها موضوعی است که در کوران رفع مشکلات با روش‌های پیچیده و غیرعلمی توسط برخی مسئولان از گردونه شیوه‌های رفع مشکل خارج شده و گمشده‌ امروز جامعه ایرانی ما محسوب می‌شود.

جایی که استرس چشم و هم چشمی جای شادی را می گیرد

طولانی‌ترین شب سال این روزها از تجملات بی‌پایان و خسته است، عصر مدرنیته به جای دورهم‌نشینی‌های پرمحبت، دنیایی تفاخر و چشم‌وهم چشمی‌ همراه آورده است، گویی دنیای جدید با زرق و برق بیهوده و مصنوعی خود از چشم‌نوازی بی‌پیرایه شب یلدا کاسته است و در برخی خانواده‌ها به جای شب یلدا شاهد نوعی جشن وارداتی و نه ایرانی هستیم، جایی که آرامش هم‌نشینی این شب زیبا برای برخی خانواده ها به اضطراب و استرس برگزاری جشنی جدید و بهتر از همسایه و فامیل تبدیل شده اما «خاتون یلدا» همچنان چشم انتظار دورهمی های ساده و مهربانانه گذشته است.