غزال زیاری: ماه، تنها قمر کره زمین را هر شب در آسمان میبیینیم و در مداری قابل پیشبینی در آسمان حرکت میکند. البته به نظر می رسد که اندازه ماه در طول زمان تغییر کرده است. طبق مطالعهای که در اواخر ژانویه در مجله علوم سیارهای منتشر شد، مشخص شده که محیط ماه حدود ۴۵ متر کوچکتر شده است؛ چرا که تدریجا و در طول چند صد میلیون سال گذشته، هسته ماه سردتر شده است.
تیمی از دانشمندان ناسا، موسسه اسمیتسونیان، دانشگاه ایالتی آریزونا و دانشگاه مریلند، شواهدی را کشف کردند که نشان میدهد که ادامه انقباض منجر به برخی تغییرات سطحی در اطراف قطب جنوبی ماه شده است. حتی مناطقی که ناسا امیدوار است که در جریان ماموریمت آرتمیس III خدمهاش در آن مناطق فرود بیایند نیز دستخوش تغییراتی شده است.
ماه چقدر شبیه انگور است
پروسه آب رفتن و کوچک شدن سطح ماه، دقیقا شبیه چروک شدن انگور در پروسه تبدیل شدن به کشمش است. ماه هم به شکلی مشابه کوچک شده و چروک میخورد. البته پوسته انگور انعطافپذیر است ولی سطح ماه، شکننده است و همین شکنندگی باعث ایجاد گسلهایی میشود که در آن، بخشهایی از پوسته به سمت یکدیگر فشار میآورند.
تشکیل گسل ناشی از این انقباض مداوم، معمولا با فعالیتهای لرزهای، مانند ماهلرزه همراه است. هر مکان در نزدیکی این مناطق گسلی ماه، میتواند تهدیدی برای اکتشاف انسانها در آن مناطق باشد؛ دقیقا مثل افرای که در نزدیکی خطوط گسلی روی کره زمین زندگی میکنند و با تهدیدات بیشتری برای زلزله روبرو هستند.
اعضای این گروه در مطالعه جدیدشان، گروهی از گسلهای مناطق جنوبی ماه را به یک ماهلرزه قدرتمند که حدود ۵۰ سال پیش توسط لرزهسنجهای آپولو ثبت شده بود، مرتبط دانستند. آنها با بهرهگیری از مدلهای کامپیوتری، پایداری شیبهای سطحی این منطقه را شبیه سازی کرده و دریافتند که برخی از مناطق به ویژه در برابر لرزشهای ماه در اثر فعالیتهای لرزهای آسیبپذیرتر هستند.
توماس آر. واترز، یکی از نویسندگان این مقاله و دانشمند ارشد بازنشسته موزه ملی هوا و فضای آمریکا که دراین مطالعه مشارکت داشته در این باره گفته:« مدلسازی ما نشان میدهد که ماهلرزههای سطحی و کم عمق میتوانند لرزههایی قوی زمین در ناحیه جنوبی ماه ایجاد کنند و ممکن است اینها ناشی از رویدادهای لغزش روی گسلهای موجود و یا تشکیل گسلهای رانشی جدید باشند.»
او ادامه داد:« پراکندگی جهانی گسلهای رانش جوان و پتانسیل فعال بودن آنها و پتانسیل تشکیل گسلهای رانشی جدید از انقباض جهانی در حال انجام، باید هنگام برنامهریزی مکان و پایداری پایگاههای دائمی در ماه در نظر گرفته شود.»
لرزشهای چند ساعته
ماهلرزههای کم عمق ، در عمق حدودی ۱۶۰ هزار متری پوسته ماه رخ میدهند و معمولا توسط گسلها ایجاد شده و ممکن است تا اندازهای قوی باشند که به تجهیزات و سازههای ساخته شده توسط انسان در سطح ماه آسیب برسانند. اگر زلزلهها در سطح زمین معمولا بین چند ثانیه تا چند دقیقه به طول میانجامند ولی ماهلرزههای کمعمق ممکن است چندین ساعت و یا در طول تمام عصر طول بکشند. اعضای این تیم، زلزله ۵ ریشتری ثبت شده توسط شبکه لرزهنگاری غیرفعال آپولو در دهه ۱۹۷۰، را به گروهی از گسلهایی که اخیرا توسط مدارگرد شناسایی ماه شناسایی شدهاند، مرتبط کردند. این بدان معناست که فعالیت لرزهای ممکن است هرگونه استقرار فرضی در سطح ماه را از بین ببرد.
نیکلاس اشمر، یکی از نویسندگان این مقاله و زمینشناس دانشگاه مریلند در این رابطه گفت:« شما میتوانید سطح ماه را به عنوان سطحی خشک از شن و سنگریزههای پودرشده و غبار در نظر بگیرید. در طول میلیاردها سال، این سطح مورد اصابت سیارکها و ستارههای دنبالهدار قرار گرفته و قطعات حاصل از این برخورد، مرتبا به اطراف پرتاب میشوند. در نتیجه، مواد سطحی ایجاد شده ممکن است ابعادی چند میکرونی داشته و یا به اندازه تختهسنگ باشند؛ اما آنها به شکل بسیار ضعیفی با هم یکپارچه میشوند. به همین ترتیب رسوبات سست، امکان لرزش و رانش زمین را فراهم میکند.»
اعضای این تیم به ترسیم این فعالیتهای لرزهای در ماه ادامه خواهند داد و امیدوارند تا بتوانند مکانهای بیشتری را که ممکن است برای اکتشافات بشریت خطرناک باشند را تعیین کنند. طبق برنامهریزیهای انجام شده، اولین پرواز با خدمه آرتمیس ناسا قرار است در سپتامبر ۲۰۲۵ انجام شده و در عین حال اولین فرود خدمه روی ماه، در سپتامبر ۲۰۲۶ صورت خواهد گرفت. یکی از اهداف نهایی این ماموریتهای آتی، استقرار طولانی مدت انسان در ماه خواهد بود.
اشمر گفت: «با نزدیکتر شدن به تاریخ پرتاب ماموریت آرتمیس، مهم است که فضانوردان، تجهیزات و زیرساختهایمان را تا حد امکان ایمن نگه داریم. این به ما کمک خواهد کرد تا برای آنچه در ماه در انتظارمان است آماده شویم؛ چه از نظر سازههای مهندسی مقاوم دربرابر فعالیتهای زلزلهای و چه درباره با حفاظت از افراد در مناطق خطرناک.»
منبع: popsci
۲۲۷۲۲۷
