چالش‌های مدیریت مصرف آب در اردبیل/ جای گشت آب خالی است
خبرگزاری یولن ـ اردبیل؛ کبری عزیزی: امسال کاهش بارندگیها منجر به کاهش آب پشت سدهای استان اردبیل شد و در پی این اتفاق، تنش آبی در روستاها و حتی برخی شهرهای استان اردبیل ایجاد و به دفعات گوشزد شد.
کاهش چشمگیر بارندگی و ذخایر آبی استان بر کسی پوشیده نیست اما باید به مساله مدیریتی در کم‌آبی سال‌های گذشته و امسال توجهی جدی داشته باشیم. مساله‌ای که می‌تواند در آینده استان اردبیل را با چالش اساسی روبرو کند.
در کنار کاهش بارندگیها و افت آب‌های زیرزمینی، هدر رفت و مصرف نادرست آب نیز بر مشکلات افزوده و کم‌آبی را تشدید می‌کند.
فرسودگی شبکه و نشت آب، آبیاری سنتی بخش کشاورزی، مصارف خانگی بدون مدیریت، حفر چاه‌های غیرمجاز، هدر رفت آب‌های زیرزمینی و عدم تصفیه پساب، چالش‌ها و دلایل هدر رفت آب در سطح استان اردبیل هستند که در این گزارش به بررسی تعدادی از این چالش‌ها می‌پردازیم.
چالش اول: تنها ۳۰درصد آب مورد نیاز استان از طریق بارش داخل استان تامین می‌شود
طبق بررسی‌ها، منابع داخلی تامین آب استان محدود است به طوری که تنها ۳۰ درصد آب مصرفی استان از طریق بارش‌ها و نزولات جوی داخل استان تامین می‌شود و ۷۰ درصد مابقی را مدیون رودخانه‌ها هستیم. این درحالی است که هدر رفت آب در استان، در تمامی حوزه‌ها از متوسط کشوری بالاست.
سیاوش محمدی، مدیرکل هواشناسی استان اردبیل چندی پیش گفته بود: میانگین بارش سال آبی امسال استان تا اوایل شهریور جاری به ۲۵۵ میلی‌متر رسیده که نسبت به سال آبی گذشته ۳۰ درصد و نسبت به بلندمدت ۲۵ درصد کاهش را نشان می‌دهد.
وی ادامه داده: بر اساس شاخص خشکسالی SPEI دوره ۱۰ ساله تا پایان مرداد ماه ۱۴۰۰ از کل مساحت استان ۸۳.۲ درصد درگیر درجاتی از خشکسالی خفیف تا بسیار شدید بوده که ۱۴.۱ درصد مساحت استان نیز از نظر خشکسالی وضعیت عادی داشته است و در ۲.۷ درصد از مساحت استان درجاتی از ترسالی ضعیف تا متوسط دیده می‌شود.
با این حال به‌نظر می‌رسد باید مسؤولان از الان برای آب استان برنامه ریزی کنند؛ چرا که بدون برنامه، آینده آبی استان با بحران روبه رو خواهد شد.
البته بدری نماینده مردم اردبیل، نیر، نمین و سرعین در مجلس سورای اسلامی در جلسه شورای اداری استان که با حضور رئیس جمهور در سالن ولایت اردبیل برگزار شد، اقدام عاجل دولت برای مشکل آب شرب موردنیاز بخش شرب، صنایع و گردشگری شهرها و روستاهای استان از محل رودخانه ارس، رودخانه قرزل‌اوزن و دریای خزر به عنوان مطالبات مردم خواستار شد.
چالش دوم؛ هدر رفت ۳۳ درصدی زیر خط پوسیدگی/ شبکه فرسوده‌ای که نم پس می‌دهد
فرسودگی شبکه و نشت آب یکی از چالش‌های اساسی هدر رفت آب است. چالشی که سال‌هاست از سوی مسؤولان مربوطه مطرح و باز هم از سوی همان مسؤولان نادیده گرفته می‌شود و این در حالی‌است که باید ترمیم و نوسازی شبکه آب در راس تمام امور قرار گیرد.
شبکه ۶۰ساله اردبیل نم پس می‌دهد چرا که عمر خود را کرده است. در مقابل برای ترمیم و بازسازی شبکه اعتباری هنگفت باید اختصاص یابد و برای این کار پای مسؤولان کشوری و استانی و نمایندگان مجلس به وسط می‌آید. به راستی اصلا ترمیم شبکه توزیع آب جزء دغدغه‌ها بوده است؟
در خصوص این موضوع بارها از شرکت آب و فاضلاب استان پیگیر و خواستار مصاحبه شدیم ولی متاسفانه موفق نشدیم.
یک کارشناس و فعال حوزه آب در خصوص فرسودگی شبکه آب استان اردبیل ابراز تاسف می‌کند و می‌گوید: در وضعیت فعلی و طبق آمار شرکت آب و فاضلاب استان، هدر رفت آب از فرسودگی شبکه توزیع ۳۳ درصد است.
وی علت را عمر شبکه آبرسانی می‌داند و می‌گوید: طبق استاندارد عمر تاسیسات شبکه توزیع آب ۲۵ سال برآورد شده که با این حساب باید بدون وقفه شبکه توزیع آب استان نوسازی شود تا کمتر شاهد هدر رفت آب در این بخش باشیم.
چالش سوم؛ جای خالی گشت آب احساس می‌شود
این کارشناس در ادامه به تلفات آب شرب در استفاده نامناسب مردم حرف به میان می‌کشد و ادامه می‌دهد؛ استفاده نامناسب مردم از آب همچنان ادامه دارد، مثلا در کنار شست و شوی خودرو، حتی برای شستن نمای ساختمان هم از آب شرب استفاده می‌کنند و جالب‌تر اینکه هیچ جریمه و تذکری برای جلوگیری از این مباحث در نظر گرفته نشده است. دقیقا اینجاست که جای خالی گشت آب یا پلیس آب بیشتر احساس می‌شود.
وی اضافه می‌کند: متاسفانه سالانه ۱۰ میلیون متر مکعب آب تصفیه شده با کنتور موقت برای ساختمان سازی ارائه می‌شود که می‌توان از روش‌های دیگر برای کارهای ساختمان‌سازی و اقدامات مشابه بهره گرفت.
صنایع با نیاز آبی پائین در اولویت باشد
این مدرس دانشگاه و فعال حوزه رسانه در ادامه به با بیان اینکه اردبیل قطب گیاهان داروئی کشور است و چرا مسؤولان از این ظرفیت به نحو احسن استفاده نمی‌کنند، گفت: باید صنایع کم آب همچون داروسازی جایگزین صنایع پرآب شوند.
چالش چهارم: چوب حراج به آب/ کشاورزی سنتی را رها کنید
در حالی‌که انگشت اتهام به سمت مردم و مصرف غیراصولی است؛ آمار هدر رفت آب در بخش‌های دیگر به‌خصوص کشاورزی نیازمند توجه به روش‌های آبیاری نوین است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد بخش کشاورزی در مصرف آب استان اردبیل سهم ۹۲ درصدی دارد. با استناد به همین آمار درحالیکه برخی کارشناسان اعتقاد دارند باید صرفه جویی در آب شهری و روستایی در اولویت باشد، گروهی دیگر معتقد هستند برای پایین آوردن حجم آب مصرفی، باید بخش کشاورزی و آبیاری سنتی مدیریت و راه‌حلی اساسی ارائه شود.
بنابر اعلام مسؤولان هواشناسی میزان بارش در سطح استان اردبیل در فروردین، ۶۹ درصد، اردیبهشت ۳۳ درصد، خرداد ۷۲ درصد و تیرماه ۷۸ درصد نسبت به سال گذشته کاهش داشته است. همین کاهش چشمگیر بارندگی نگرانی برای روزهای بی آب را تشدید می‌کند و قطعا مدیریت مصرف آب در تمامی حوزه‌ها به خصوص بخش کشاورزی را می‌طلبد.
عطش دشت اردبیل و کاهش سطح آب‌های زیرزمینی سال‌هاست که توسط دوستداران طبیعت در اردبیل مطرح می‌شود. اما سوال اینجاست که چرا تغییر الگوی کشت، خروج از آبیاری سنتی مزارع جدی گرفته نشده است. این در حالیست که براساس آمار ارائه شده مسؤولان استان اجرای طرح آبیاری نوین نزدیک ۴۰درصد در آب مورد نیاز کشاورزی صرفه جویی می‌کند و دربحث بهره‌وری نیز افزایش ۱۵ درصدی را منجر می‌شود.
طبق استانداردهای جهانی باید ۷۵ درصد از آب را به کشاورزی اختصاص دهیم درحالی که در استان اردبیل بالای ۹۲ درصد یعنی ۱۷ درصد بیشتر از استاندارد جهانی آب استفاده می‌شود.
اردبیل در تغییر الگوی کشت و آبیاری نوین عقب مانده است
رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی استان با ابراز تاسف از عقب ماندگی اردبیل در تغییر الگوی کشت و آبیاری نوین گفت: با وجود اینکه همگان راهکار اصلی برای جبران کم آبی کشاورزی را در تغییر الگوی کشت و آبیاری مدرن می‌دانند ولی متاسفانه باید بگویم در این مورد استان اردبیل در مقایسه با استان‌های دیگر عقب مانده است.
عیسی شاهی زارع نبود برنامه‌ریزی و مدیریت اصولی در طی ۲۰ سال گذشته را بحران عنوان کرد و افزود: با نهایت تاسف، هنوز هم کشاورزان استان اردبیل به روش سنتی، آبیاری را انجام می‌دهند که همین امر منجر به هدر رفت ۳۰ درصدی آب در مزارع می‌شود.
وی ادامه داد: طرح آبیاری نوین خیلی هم سخت نیست چرا که در برخی از استان‌ها تا ۹۵ درصد ضریب نفوذ آبیاری نوین اتفاق افتاده است. پس می‌توان با برنامه ریزی و همت، اردبیل را هم جزء این استان‌ها کرد.
دولت تسهیلات بلاعوض را به ۳۵ میلیون تومان افزایش دهد
رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی، صنایع و معادن و کشاورزی اردبیل اضافه کرد: به‌نظر می‌رسد یکی از راه‌های سرعت بخشیدن به طرح آبیاری نوین افزایش تسهیلات بلاعوض دولت از ۲۲ میلیون تومان در هر هکتار به ۳۰ میلیون تومان باشد.
شاهی زارع تاکید کرد: براساس گزارش‌های موثق از ابتدای امسال پرداختی بلاعوض دولت انجام نشده و از همین رو کشاورزان راغب به توسعه آبیاری مدرن نیستند. در حالی‌که افت محصول تا ۴۰ درصد در سیب‌زمینی به‌دلیل خشکسالی و عدم تأمین منابع آب اتفاق افتاده است.
این کارشناس حوزه کشاوری گفت: الگوی کشت متناسب با آمایش سرزمینی در استان اردبیل وجود ندارد به‌طوری‌که به‌هم ریختگی الگوی کشت در استان اردبیل به کشت انواع محصولات از بادام زمینی گرفته تا برنج و سیر منجر شده است.
رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی، صنایع و معادن و کشاورزی اردبیل افزود: بی‌برنامگی و نبود مدیریت در بخش توزیع منابع آب زمینه بی‌اعتمادی را در تولید و ارزش افزوده بالاتر به وجود آورده و شرایط را سخت و نگران‌کننده کرده است.
وجود ۷۸۰هزار هکتار اراضی کشاورزی در استان اردبیل توجه به بخش کشاورزی را بیشتر می‌کند. اجرای سامانه‌های نوین آبیاری علاوه بر بالا رفتن راندمان بخش کشاورزی و افزایش محصولات می‌تواند باعث استفاده بهینه از نعمت خدادادی آب نیز شود. اینجاست که در مقابل آب کم است، می‌توانیم بگوییم روش‌های نوین آبیاری بخش کشاورزی را راحت و آسان خواهد کرد.
چالش پنجم: پساب، راه‌حلی ویژه و نگرشی نو به آب
در حال حاضر استفاده مجدد از پساب‌ها در تامین آب مورد نیاز جهت مصارف گوناگون راه حلی ویژه است. چرا که در روزهای کم آبی، استفاده مجدد از آب می‌تواند یکی از راهکارهای غلبه بر مشکل تلقی شود. در حالی‌که در دنیا و حتی برخی از استان‌های کشور خودمان آب از یک‌بار مصرف شدن خارج شده و با تصفیه دوباره به چرخه باز می‌‌گردد ولی متاسفانه همچنان در اردبیل از این موضوع هم خبری نیست.
با تصفیه آب شرب مصرفی، می‌توان از آن در مصارفی همچون شست و شوی حیاط، خودرو، نمای ساختمان و… استفاده کرد و هم اینکه صنعت را از وابستگی به آب قابل شرب خارج کرد.
یکی دیگر از مشکلات قابل بحث، تامین آبِ حوزه صنعت است. در اکثر استان‌های کشور برای تامین آب صنعت از پساب استفاده می‌شود که باید در اردبیل نیز کارهای اساسی در این خصوص انجام شود.
بر اساس اظهارات کارشناسان امر، بالای ۷۰ الی ۸۰ درصد آب شرب مصرفی قابل تصفیه است و با این مقدار آب تصفیه شده قطعا می‌توان آب صنعت استان را کاملا تامین کرد. وقتی می‌گوییم تا سال ۱۴۲۵ تنها در حوزه اردبیل به ۹۷ میلیون متر معکب آب شرب نیاز داریم یعنی با تصفیه می‌توان آب صنعت را حل کرد.
۶۰ درصد شبکه فاضلاب شهر اردبیل اجرایی شده است
مسعود امامی یگانه ۲۴ مهرماه اظهار کرد: ۴۲ میلیارد تومان اعتبار برای آبرسانی به مناطق روستایی شهرستان اردبیل در نظر گرفته شده که بخشی از این منابع تاکنون پرداخت و بخش دیگری نیز تا پایان امسال جذب خواهد شد.
وی به اجرای شبکه فاضلاب اردبیل به طول یک‌هزار و ۴۰۰ کیلومتر اشاره کرد و گفت: ۶۰ درصد این پروژه اجرایی شده و از ۱۰۰ میلیارد تومان اعتبار مورد نیاز برای احداث این شبکه ۳۰ میلیارد تومان تاکنون تخصیص یافته است.
چالش ششم؛ لطفا تدبیر کنید/ گودبرداری‌هایی که هدر می‌دهد
درحالیکه استان با کم آبی دست و پنجه نرم می‌کند و قطره قطره آب حکم دریا را دارد ولی متاسفانه گودبرداری‌های عمیق ساختمان‌ها در برخی مناطق اردبیل چوب حراج به منابع آب‌های زیر زمینی می‌زند، منابعی که پس اندازی برای روزهای بی آبی محسوب می‌شود در غفلت بی‌توجهی از بین میرود.
گودبرداری‌هایی که به آب می‌رسد و آب‌هایی که بدون بهره برداری روانه جوی‌های سطح شهر می‌شود. این حرف امروز و دیروز نیست بلکه سال‌هاست که در جای جای اردبیل به علت بالا بودن سطح آب‌های زیرزمینی با گودبرداری، آب‌های زیرزمینی که قابل شرب نیز می‌توانند باشند مدیریت نشده و از طریق فاضلاب از شهر خارج می‌شود.
نمونه این موارد را به دفعات می‌توان در شهرک دادگستری، شهرک کوثر، میدان عالی قاپو، خیابان ججین و … شهر اردبیل دید.
حتی اگر از این آب برای آب‌شرب هم استفاده نشود می‌توان از آن برای کشاورزی و آبیاری فضای سبز و شست و شوی اماکن عمومی و حتی سطل‌های زباله سطح شهر استفاده کرد. جای بسی تعجب دارد که چرا متولیان آب تا این حد به این موضوع بی اهمیت بوده و همواره بر صرفه جویی در منازل تاکید دارند.
و در پایان، استفاده از پساب فاضلاب برای آبیاری فضای سبز شهری، یا صنعت و… در کنار کشاورزی مکانیزه و همچنین نوسازی سیستم آبرسانی، استفاده بهینه از آب‌هایی که در گودبرداری‌ها به هدر میرود؛ راهکارهای سازنده دیگری هستند که می‌توانند نقش پررنگی در صرفه جویی آب داشته باشند و رسیدن به این موفقیت تنها به همت مسؤولان و پای کار آمدن کارشناسان حوزه آب است.
انتهای پیام/۳۴۶۳/ی
