چرا شراکت ایران و روسیه دوام می‌آورد؟

به گزارش برگزیده های ایران نشریه فارن افرز در تحلیلی به قلم دینا اسفندیاری نوشت:

رابطه کنونی میان ایران و روسیه، هنوز هم واقعا گرم نیست و بیشتر به یک شراکت تجاری شباهت دارد تا یک دوستی اصیل. اما هرچند یک اتحاد رسمی میان ایران و روسیه هنوز هم راه درازی در پیش دارد، همکاریشان می تواند بسیار موثر از آب در بیاید. دو طرف به این مهارت دست یافته اند که جنبه های مختلف روابطشان را بخش بندی کنند تا بتوانند در هر زمینه ای که برایشان مناسب است، شراکت داشته باشند. پیوندهایشان، سپهرهای اقتصادی، سیاسی و نظامی را در بر می گیرد و هر دو دریافته اند که طرف دیگر، چیزهای زیادی برای ارائه دارد.

روسیه و ایران، هرگاه که منافعشان همسویی داشته، همکاری کرده اند اما این کار را با چشمانی باز و نگران انجام داده اند.

در طول ده ماهه اول ۲۰۲۲، برای مثال، صادرات روسیه به ایران ۲۷% افزایش یافت و واردات روسیه از ایران هم ده درصد بیشتر شد. آنها تلاشی را برای حذف دلار از تجارت دو جانبه آغاز کردند و تفاهم نامه ای را امضا کردند که روسیه ۴۰ میلیارد دلار در پروژه های گازی ایران سرمایه گذاری کند. ۶.۵ میلیارد از این تفاهم نامه تا ماه نوامبر به قرارداد تبدیل شده است.

این همکاری یک خیابان یکطرفه نیست. به گفته مقام های غربی، روسیه برای ارسال جنگنده های سوخوی ۳۵ به ایران آماده می شود. ایران گفته که این جت ها تا ماه مارس تحویل خواهند شد. ایران همچنین هلی کوپتر و نیز سامانه های دفاع هوایی و موشکی از روسیه خریداری کرده است. از گذشته تماس نزدیکی میان مقام های اطلاعاتی و نظامی دو طرف برقرار بود که اخیرا نزدیکتر هم شده است. قرن ها بی اعتمادی میان ایران و روسیه، اکنون گویی به تاریخ باستان شباهت دارد.

اما هنوز هم شراکت تازه و محکم میان ایران و روسیه، محصول شرایط است. اگر جنگ اوکراین رخ نمی داد و روسیه ای که دسترسی اش به بخش بزرگتر تامین کنندگان پیشرو فناوری جهان قطع شده، شدیدا نیازمند نمی شد، بسیار بعید بود که به سراغ ایران برود. رویکرد ایران هم محصول فشار خارجی است. با ناکارشدن گفتگوهای احیای برجام، تهران هم خود را بطور فزاینده ای تنها می بیند. این انزوا با اعتراضات این چندماهه همراه شد. پیوند ایران با روسیه نه از سر علاقه بلکه بیشتر به این خاطر است که از معدود کشورهایی است که مایل و قادر به کمک به تهران است.

اما مکرر اتفاق افتاده که فوریت های تاریخی، به اتحادهایی بادوام و پرپیامد تبدیل شده و پیوند تهران- مسکو هم یک استثنا نیست. این شراکت، شرایطی را خلق می کند که بعید است ناپدید شود.

دو کشور همچنین چیزهای بسیار بیشتری برای ارائه به یکدیگر دارند. برای مثال تهران می تواند به مسکو برای دور زدن تحریم ها، درسهایی بدهد از جمله معامله های پایاپای شبیه آنچه در مه ۲۰۲۲ مورد بحث قرار گرفت که در چارچوب آن، ایران از روسیه فولاد وارد می کند و قطعات خودرو و توربین های گازی می دهد. ایران همچنین از مجتمع صنایع نظامی بزرگی برخوردار است که احتمالا می تواند به تامین کننده مسکو تبدیل شود. روسیه اکنون یک بازار جذاب برای تولیدات نظامی ایران است تا تهران بتواند آنها را عرضه و صادر نماید. روسیه همچنین می تواند برغم خسارت های نظامی اش در اوکراین، به تامین تسلیحاتی ایران ادامه دهد. از این گذشته، روسیه در شورای امنیت سازمان ملل حق رای دارد که می تواند برای بحران هسته ای ایران مفید باشد.

منظور این نیست که روابط ایران و روسیه روان و سرراست خواهد بود. هنوز هم منازعات زیادی وجود دارد که پیوندهای دو جانبه را پیچیده می کند. روسیه باید روابط ایران را با مناسبات گرمش با اسراییل و همچنین با کشورهای رقیب ایران در خلیج فارس موازنه بدهد. روسیه و ایران همچنین در بخش انرژی به رقابت ادامه خواهند داد. در این اواخر، ایران مجبور شده که بهای نفت صادراتی اش به چین را کاهش ده چرا که روسیه پس از تحریم های غرب، نفت خام خود را روانه آسیا کرد.

با اینحال به نظر می رسد که دو دولت، به سختی تلاش می کنند که کارها را سر و سامان دهند. آنها پیشینه بخش بندی و عملگرایی در روابط را دارند. در هر جا که بتوانند با هم کار می کنند و زمینه های اختلاف را هم نادیده می گیرند. آنها به مقابله با نفوذ غرب ادامه خواهند داد تا از انزوا مصون بمانند و حتی الامکان ائتلاف هایی جایگزین برای نظم تحت رهبری آمریکا شکل می دهند. شاید روسیه و ایران به هم اعتماد نکنند یا حتی از هم خوششان نیاید اما می دانند که در سالهای آینده به روش هایی همکاری کنند که برایشان مفید باشد.

*درباره نویسنده: دینا اسفندیاری مشاور ارشد برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در گروه بین المللی بحران است و در تالیف کتاب “محور سه جانبه: روابط ایران با روسیه و چین” مشارکت داشته است.

۳۱۱۳۱۱