رسول سلیمی: مرور سیاست خارجی ترکیه نشان می دهد دیپلمات های این کشور با چندین دستاورد در شش ماه اول سال گذشته میلادی همراه بودند. کاهش درگیری های منطقه ای، بهبود روابط با برخی کشورها، سیاست خارجی تحسین برانگیزی از سوی کارشناسان روابط بین الملل داشته است. ترکیه با مجموعه ای از کنشگری ها از جمله گسترش توافقنامه ابتکار غلات دریای سیاه و اتخاذ مواضع قوی در برابر سوزاندن قرآن در سوئد، دیپلماسی فعالانه ای را برای نشان دادن نقش کلیدی و مستقل خود در کشورهای مسلمان به نمایش گذاشت.
سفرهای متعدد وزیر خارجه این کشور که در شش ماه اول سال ۲۰۲۳ توسط مولود چاووش اوغلو به برزیل و سپس افریقای جنوبی، به طور هدفمند بر روابط دوجانبه و رسیدگی به بحران غذایی افریقا متمرکز شده بود. نزدیک شدن مواضع تهران و آنکارا از مهمترین فعالیت های دیپلماتیک ترکیه در سال گذشته بود که در نهایت چاووش اوغلو در یک کنفرانس مطبوعاتی مشترک در انکارا با حسین امیر عبداللهیان، بر حمایت قوی ترکیه از تمامیت ارضی سوریه تاکید کردند.
چه آنکه سیاست خارجی ترکیه در سال۲۰۲۳ در ابعاد امنیتی بر دریافت جنگنده های اف-۱۶ از امریکا متمرکز شد. در همین راستا وزیر امور خارجه ترکیه در جریان سفر رسمی خود به امریکا گفته بود که درخواست انکارا برای جنگنده های اف-۱۶ را در دیدار با انتونی بلینکن وزیر امور خارجه امریکا در ۱۸ ژانویه تکرار کرد.اگرچه بعدا چاووش اوغلو اشاره کرد که ایالات متحده به برخی از وعده های خود به ترکیه، به ویژه «نقشه راه منبج»، عمل نکرده است.
استقلال استراتژیک ترکیه؛ واقعیت یا بازی سیاسی؟
چشمانداز ترکیه در نبود اردوغان چیست؟
نظم نوین ترکیه در قفقاز جنوبی
نقاط کانونی دیپلماسی ترکیه در سال۲۰۲۳
دیگر رخداد مهم این سال، درگیری بین ارتش سودان و نیروهای پشتیبانی سریع (RSF) که در ۱۵ اوریل بود که به یک نقطه کانونی در سیاست خارجی ترکیه تبدیل شد. ترکیه روند دستیابی به یک اتش بس پایدار را که منجر به تخلیه بسیاری از شهروندان این کشور از سودان شد، از نزدیک دنبال کرد و در آن موفق بود. در رخدادی دیگر، پرده برداری از بنای یادبود نمسیس در ایروان، ارمنستان، در ۲۶ اوریل واکنش ترکیه را به دنبال داشت. آنکارا در بیانیه ای افتتاح بنای یادبود در ارمنستان را که به عاملان ترور رهبران سیاسی و نظامی عثمانی و مقامات اذربایجانی اختصاص داده شده است، به شدت محکوم کرد.
نشست چهار جانبه با حضور وزرای خارجه ترکیه، روسیه، ایران و سوریه در مسکو با متمرکز بر سوریه بار دیگر نقش ترکیه را برای حل مسائل سوریه برجسته کرد.پس از این دیدار، یک بیانیه مشترک صادر شد که در ان بحث های اساسی در مورد احیای روابط بین ایالتی بین ترکیه و سوریه مطرح شد. شرکت کنندگان بر تعهد خود به حاکمیت، تمامیت ارضی و مبارزه با تروریسم سوریه تاکید کردند و بر اهمیت افزایش کمک های بین المللی برای بازگشت داوطلبانه، امن و شرافتمندانه سوری ها و بازسازی پس از جنگ تاکید کردند.
بحران در روابط خارجی با امریکا
اما روابط ترکیه و آمریکا به دلیل برخی مسائل حل نشده در هاله ای از ابهام باقی ماند. در راس این مسائل، حمایت مستمر آمریکا از گروه تروریستی یپگ یا یگانهای مدافع خلق ( YPG ) شاخه سازمان تروریستی و تجزیهطلب پکک در سوریه است. آنچنان که ناظران سیاسی انتظار ندارند تغییر مهمی در استراتژی آمریکا در سوریه صورت گیرد، این موضوع حکایت از آن دارد که حمایت از یپگ در شمال شرق سوریه ادامه خواهد یافت. تا زمانی که یپگ تواناییهای نظامی و شبکههای بینالمللی خود را تقویت کند، این حمایت مستمر چالش فزایندهای در روابط ترکیه و امریکا ایجاد میکند. در همین حال کارشناسان روابط بین الملل هشدار دادند که عدم رسیدگی به موضوع یپگ در سال ۲۰۲۴ ممکن است برای ترکیه، به یک مشکل استراتژیک گستردهتر تبدیل شود. علاوه بر این، جنبههای دیگر روابط ترکیه و آمریکا نیز نشان میدهد که سال ۲۰۲۴ برای سیاست خارجی ترکیه پر تحرک خواهد بود. در همین حال تحولات مثبت در فروش اف-۱۶ و تصمیم مثبت مجلس ملی ترکیه در مورد عضویت سوئد در ناتو بر ابعاد نظامی و دفاعی روابط ترکیه و آمریکا تأثیرگذار خواهد بود.
روابط ترکیه و اروپا بر مدار سال گذشته
کارشناسان روابط بین الملل انتظار دارند روابط ترکیه و اروپا در سال ۲۰۲۴ در راستای سیاست های سال۲۰۲۳ ادامه پیدا کند. درگیریهای اوکراین تأثیر قابلتوجهی بر روابط ترکیه و اروپا داشته و با توجه به ابهامات موجود در روند درگیری، از ترکیه انتظار می رود که رویکردی استراتژیک اتخاذ کند. در حالی که نگرانیهای امنیتی، به ویژه مهاجران، دلایل همکاری ترکیه و اتحادیه اروپا را تقویت میکند، وابستگی متقابل اقتصادی نشان میدهد که روابط ترکیه و اروپا در سال ۲۰۲۴ پایدارتر از گذشته خواهد بود. آشتی ترکیه و یونان و افزایش همکاری در زمینه انرژی مدیترانه شرقی احتمالاً تأثیر مثبتی بر روابط ترکیه و اروپا خواهد داشت. از این رو افزایش ایدئولوژیهای راست افراطی در اروپا میتواند بر سیاستهای ملی و خارجی این کشور تأثیر گذاشته و به احساسات ضدترکیه در اتحادیه اروپا منجر شود.
مهمترین مسئله سیاست خارجی ترکیه
جنگ اوکراین در سال ۲۰۲۴ یکی از مهمترین مسائل بینالمللی ترکیه خواهد بود و این کشور را به دلیل نزدیکی منافع خود به شدت تحت تاثیر قرار خواهد داد. مهمترین سوال، حول محور این که آیا آمریکا و کشورهای اروپایی به کمک نظامی به اوکراین ادامه خواهند داد یا خیر؟ در حالی که ادامه این کمکها ظرفیت اوکراین را برای ادامه درگیری تضمین میکند، قطع کمکها میتواند مسیر جنگ را تغییر داده و به طور بالقوه به نفع روسیه باشد. در نتیجه، سیاست خارجی ترکیه تحت تأثیر پیامدهای احتمالی درگیری در اوکراین قرار خواهد گرفت. آخرین اظهارات رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه در سفرش به مجارستان و احتمال برگزاری نشست جدید اردوغان و ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه، بر اهمیت نقش ترکیه در مدیریت کریدور غلات تاکید میکند. با توجه به روابط چندجانبه ترکیه با روسیه در سوریه، قفقاز جنوبی، لیبی و زمینههای انرژی، روابط ترکیه و روسیه در سال ۲۰۲۴ نقطه تمرکز مهمی خواهد بود که بر جنگ اوکراین نیز اثرگذار است.
دیپلماسی فعالانه ترکیه از شرق تا غرب
به طور کلی ترکیه توانسته به پشتوانه انتخابات پرشوری که به مشارکت بالای شهروندان این کشور انجامید، دیپلماسی فعالانه خود را از شرق تا غرب توسعه داده و منافع ملی خود را متوازن کند. در چنین شرایطی کارشناسان روابط بین الملل انتظار دارند محیط استراتژیک ترکیه با پویایی بیشتری در سال ۲۰۲۴ ادامه پیدا کند.
چه آنکه آنچه در سال ۲۰۲۳ رخ داد، سناریوهای احتمالی ژئوپلیتیک و استراتژیک ترکیه در سال ۲۰۲۴ را بسیار متنوع کرده است. مسائل اوکراین، غزه، تایوان، برنامه هستهای ایران، احتمال درگیری اسرائیل و اعراب در خاورمیانه، عدم قطعیت در قیمت انرژی و تحولات غیرمنتظره به دلیل تغییرات اقلیمی ممکن است باعث تحولاتی شود که عمیقاً سیاست بینالمللی را تحت تأثیر قرار دهد که ترکیه یکی از بازیگران مهم این رخدادها خواهد بود.
۳۱۱۲۱۳
