بازخوانی کارنامه عاشورا در سینما و تلویزیون/ بالأخره «عشق کوفی» آمد

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری برگزیده های ایران، هر ساله و در آستانه ماه محرم، پرسش اصلی رسانه‌ها و مخاطبان این است که تلویزیون برای این مناسبت چه محصولی آماده کرده؟ با نگاهی به تولیدات سال‌های اخیر مشخص می‌شود سریال‌های تاریخی سهمی از واقعه عاشورا نداشته‌اند و موضوع محرم در قالب ملودرام‌های اجتماعی مورد توجه بوده است. از این معبر می‌توان پخش «عشق کوفی» را یک اتفاق مبارک دانست تا پس از سال‌ها تکیه تلویزیون صرفاً بر سریال «مختارنامه» نباشد.

به ویژه که قرار است در ایام تاسوعا و عاشورای حسینی در دو نسخه سینمایی این مجموعه ماندگار روی آنتن برود؛ باید دید حالا مخاطب می‌تواند با قصه‌های جدید از جنس «عشق کوفی» ارتباط برقرار کند؟ و این آثار می‌تواند برایش خاطره‌انگیز شود یا خیر.

اولین تجربه؛ «سفیر» فریبرز صالح|۱۳۶۰

اولین تجربه در روایت سینمایی از واقعه کربلا به سال‌های ابتدایی انقلاب و «سفیر» ساخته فریبرز صالح برمی‌گردد . فیلم در اولین دوره از جشنواره فجر سال ۱۳۶۰، به نمایش درآمد و گرچه واکنش‌های چندان مثبتی نداشت اما خیلی هم مورد هجوم منتقدان قرار نگرفت. فریبرز صالح، که فیلمنامه را همراه با کیهان رهگذر نوشته بود، با رویکردی که در «سفیر» دنبال کرد به الگوی مناسبی برای ساخت فیلم‌های تاریخی، با تاکید بیشتر بر هویت دینی، در دهه ۶۰ و سال‌های بعدی رسید.

طوری که «سربداران» و «ابوعلی‌ سینا» (باز با حضور پررنگ صالح و رهگذر، این بار به صورت جداگانه) از مهم‌ترین سریال‌های دهه ۶۰ و الگوی تلویزیون برای سریال‌های تاریخی آن دوران، مشخصاً وام‌دار موفقیت «سفیر» بودند. درام و قصه فیلم خیلی طول و تفصیل ندارد و در اجرا هم به حداقل‌ها بسنده شده. با وجود این، در زمان ساخت «سفیر» فیلم پرخرجی بوده و با توجه به شرایط وقت، هیچ بازیگر زنی هم ندارد. جدای از این، برای نزدیک شدن به موضوعی چنین حساسیت‌برانگیز و عظیم، الگوی روایی «سفیر» برای طرح قصه‌ای در حاشیه واقعه، کارآمد بود.

فریبرز صالح و فرامرز قریبیان در پشت صحنه فیلم سفیر

خلاصه داستان: فیلم، روایتگر داستان قیس بن مسهر (فرامرز قریبیان) قاصدی از سوی امام حسین به کوفه است که به دام نیروهای ابن زیاد می‌افتد. برای آزادی‌اش شرط می‌گذارند که در جمع مردم علیه حسین (ع) سخنرانی کند اما نوبت به حرف زدن که می‌رسد برخلاف انتظار حاکمان شهر، علیه یزید دست به افشاگری می‌زند…

«روایت عشق» با اولین ابن سعد و ابن زیاد تلویزیون | ۱۳۶۴

روایت عشق تقریبا اولین سریال بزرگ درباره کربلا است که درست به خود فاجعه می‌پردازد. گفته می‌شود این سریال با هزینه ۳ میلیون تومان در سال ۱۳۶۴ ساخته شد. این سریال در بیدخت گناباد جلوی دوربین رفت و برای همین هم اکثر بازیگرانش از اهالی مشهد بودند مثل خود «انوشیروان ارجمند» که نقش ابن سعد را بازی کرد و همین طور مرحوم «رضا سعیدی» که ابن زیاد بود و نقش کوتاه اما مؤثرش، او را به خیلی‌ها شناساند.

نقش امام حسین(ع) را دوربین برعهده گرفته بود و خبری از خویشان و یاران امام نبود. سریال، صحنه‌های جنگی چندانی نداشت و اشقیا روی تپه‌ای که مثلا به میدان جنگ مشرف بود برای هم تعریف می‌کردند که چه کسی به میدان آمده و چه می‌کند. اما در میان صحنه‌های ماندگار این سریال، صحنه‌هایی مانند برهنه شدن غلام سیاه(علی اوسیوند)، شهادت حرّ و شهادت خود امام هم در نوع خودش تازگی داشت.

نمایی از سریال روایت عشق

فیلم روز واقعه | شهرام اسدی | ۱۳۷۳

تا سال‌ها بعد از «سفیر» و «روایت عشق» خبری از فیلم و سریال مربوط به محرم و با موضوع واقعه کربلا نبود، مگر کارهای مناسبتی و نمایشی نه چندان به یاد ماندنی. اما در همان زمان، بهرام بیضایی فیلمنامه‌ای را با نام مستعار و تحت عنوان «روز واقعه» نوشت که ساخت آن بیش از یک دهه زمان برد، آن هم با حذف چند فصل و تغییراتی چشمگیر در لحن و اجرا. نهایتاً و بعد از کش و قوس‌های فراوان، چه بر سر خوانش متن و چه بر سر چگونگی تولید، شهرام اسدی سال ۱۳۷۳ ساخت فیلم روز واقعه را تمام کرد؛ آن هم در شرایطی که پیش‌تر فیلم یک بار دیگر در ابتدای تولید و با عواملی دیگر متوقف شده بود.

نمایی از فیلم روز واقعه

تا مدت‌ها فیلم روز واقعه مهم‌ترین اثر نمایشی در جان بخشیدن به واقعه کربلا بود و پخش هر ساله‌ فیلم در روزهای محرم و استفاده از نماهای آن در کلیپ‌های مختلف جای تعجب نداشت؛ به‌ویژه به‌واسطه تصویرسازی و موسیقی ماندگار اثر. همچنان کسانی که فیلمنامه را خوانده‌اند، به مراتب متن بیضایی را فراتر از فیلم ارزیابی می‌کنند اما قابل درک است که نسخه‌ بیضایی در آن زمان و شاید حتی امروز امکان ساخت نداشته باشد.

خلاصه داستان: فیلم روز واقعه داستان جوانی مسیحی (علیرضا شجاع نوری) را روایت می‌کند که در راه عشق به دختری مسلمان، اسلام آورده و بعد از سختی‌های فراوان روز ازدواجش فرا رسیده. اما در میانه مراسم، ندایی به گوشش می‌رسد و برای پاسخ دادن به این ندا راهی سفر می‌شود. او می‌خواهد به یاری صاحب ندا بشتابد اما با وجود پشت سر گذاشتن تمام سختی‌ها، زمانی به کربلا می‌رسد که دیری قبل واقعه رخ داده.

سریال شب دهم | حسن فتحی | ۱۳۸۰

به غیر از خود کربلا و عاشورا، بخش مهمی از آثار نمایشی هم درباره‌های آیین‌های مربوط به این واقعه هستند که از جایگاهی انکارناپذیر در فرهنگ ما برخوردارند. مهم‌ترین اثر تلویزیونی درباره تعزیه و سوگواری حسینی همچنان و بعد از حدود ۲۰ سال، سریال شب دهم از حسن فتحی است که در زمان پخش با استقبالی گسترده مواجه شد. با گذشت زمان، شاید اجرا و تولید سریال کهنه شده و حتی از چشم افتاده باشد اما قصه به دلیل الگو و ساختار قابل‌ قبول همچنان کار می‌کند. تیتراژ این سریال همچنان یکی از کارهای ماندگار تاریخ تلویزیون است.

خلاصه داستان: داستان در دوران پهلوی اول و زمان ممنوعیت برگزاری تعزیه اتفاق می‌افتد. جوانی لات که فرزند تعزیه‌خوانی خوشنام بوده، برای اثبات عشق‌ ناممکن‌اش به یک شازده قجری زیر بار شرط اجرای تعزیه در ده شب محرم می‌رود. شرطی که اجرای آن هرچه جلوتر می‌رود سخت‌تر اما اراده و باور حیدر (حسین یاری) قوی‌تر می‌شود و به جایی می‌رسد که اجرای تعزیه روز عاشورا تبدیل می‌‌گردد به انگیزه اصلی‌اش. در این میان، داستان‌های فرعی هم چنان به هم می‌پیوندند که فینالی تاثیرگذار تا رقم بزنند.

نمایی از سریال شب دهم

سریالی ناتمام در صداوسیما/ «ثارالله» و عاقبتی نامعلوم! | ۱۳۸۰

تلویزیون در ابتدای دهه ۱۳۸۰ وارد ساخت سریالی به نام‌ «ثارالله» شد که جزو کارهای ناتمام سازمان صداوسیما به شمار می‌رود. سریالی که کارگردانش شهریار بحرانی بود و تهیه‌کننده‌اش محسن علی‌اکبری؛ این دو سابقه کارهای فراوانی برای تلویزیون داشتند که یکی از آن‌ها سریالِ ماندگاری به نام «مریم مقدس» را پدید آورد.

جالب است در این سریال که بعد از ۸ ماه در زمان علی لاریجانی رئیس وقت سازمان صداوسیما (در بیابان‌های یزد و اسفندماه ۱۳۸۱) کلید خورد، بازیگرانِ بزرگی همچون محمدعلی کشاورز نقش معاویه را قرار بود بازی کنند. جمشید مشایخی هانی بن عروه، اکبر عبدی ولید،‌ عنایت بخشی عمر بن سعد، رویا تیموریان ام‌البنین، شهرام حقیقت‌دوست یزید و جعفر دهقان حرّ را بازی کنند. اما این سریال راهی به جایی نبرد و با تغییر رئیس سازمان و رفتن بودجه به سمتِ سریال «مختارنامه» و همین‌طور ساخت فیلم «ملک سلیمان» توسط شهریار بحرانی، پرونده‌ای نیمه مختومه پیدا کرد.

محسن علی‌اکبری بعد از نافرجام ماندنِ سریال «ثارالله»، به سراغ «فرستاده» جواد شمقدری رفت. داستان این سریال به واقعه عاشورا اشاره مستقیم داشت. سلیمان بن ابی زرین فرستاده امام حسین (ع) به بصره، حامل پیامی از طرف امام به پنج تن از سران بصره بود که پس از ورود به بصره در منزل ماریه بنت عبدالقسین، یکی از دوستداران امام (ع)، اقامت می‌کند و در این میان با به شهادت رسیدن مسلم بن عقیل قصه حال و هوای دیگری پیدا می‌کند. این سریال با بازی حسین یاری، زیبا بروفه و محمود پاک‌نیت روی آنتن رفت و در زمان خودش مخاطبان پر و پا قرصی داشت.

سریال «غریبانه» از جمله سریال‌های دیگر تلویزیون در ایام محرم به شمار می‌رود که سال ۱۳۸۳ روی آنتن رفت. این سریال را قاسم جعفری کارگردانی کرده بود. حسن جوهرچی، غلامحسین لطفی، حسن اسدی، مهدی سلوکی، پرستو گلستانی، علی منصوری، عزت‌الله مهرآوران و… در این سریال بازی کرده‌اند. غریبانه درباره رویارویی دو گروه وفاداران کربلا و فراموش‌کنندگان واقعه عظیم عاشوراست؛ افرادی که برای احیای حق و عدالت می‌جنگند و کسانی که قصد قربانی‌کردن عدالت، به خاطر مصالح شخصی خود دارند.

سریال سفر سبز | محمدحسین لطیفی | ۱۳۸۱

به غیر از آثار تاریخی و پرداخت به آیین‌های عاشورایی، تعداد قابل توجهی از فیلم و سریال‌ها هم داستان خود را در حال و هوای محرم روایت می‌کنند، گاه این پیوند با محرم کارکرد دراماتیک محدود و گاه نمود بیشتری دارد. برای مثال دو تصویر مهم و ماندگار از عزاداری حسینی را می‌توانیم در فصل‌هایی از فیلم‌های «هامون» و «نفس» ببینیم که گرچه زمان زیادی ندارند، در سیر درام و پرداخت شخصیت نقش مهمی را ایفا می‌کنند.

نمایی از سریال سفر سبز

برای این دسته از آثار مهم‌ترین مثال سریال سفر سبز ساخته‌ محبوب محمدحسین لطیفی است که داستانش را در شب‌های محرم روایت می‌کند و در ادامه از همین حال و هوا برای شخصیت‌پردازی و عمق بخشیدن به درام بیشترین استفاده را می‌برد. احتمالا گیرا و نوستالژیک‌ترین تصویر از شب‌های محرم تهران، حداقل در دهه ۸۰ شمسی را می‌توانیم در این سریال پیدا کنیم که البته در سطح استفاده تزیینی و ابزاری از عاشورا باقی نمی‌ماند.

خلاصه داستان: مرد جوانی (پارسا پیروزفر) که در کودکی توسط خانواده‌ای آلمانی به فرزندخواندگی پذیرفته و نزد آنان بزرگ شده‌است، از آلمان به زادگاهش ایران بازمی‌گردد تا خانواده واقعی خود را پیدا کند… 

سریال معصومیت از دست رفته | داوود میرباقری | ۱۳۸۲

نمایی از سریال معصومیت از دست رفته

بعد از موفقیت سریال «امام علی» ساخته‌ خط‌شکن داوود میرباقری در میانه‌ دهه‌ ۷۰ موج ساخت سریال‌ها بر اساس تاریخ اسلام به راه افتاد. در ادامه این موج و بعد از ساخت «تنهاترین سردار» و «ولایت عشق» قرار بود که سریال «امام حسین» هم ساخته شود و کار حتی به مرحله انتخاب بازیگر هم رسید اما پروژه به جریان نیفتاد. میرباقری بعد از «امام علی» چند طرح تاریخی دیگر در سر داشت اما به گفته خودش مشکلات و سختی‌های همان تجربه باعث شد که تا مدت‌ها از تلویزیون فاصله بگیرد. در ادامه وقتی که صحبت از ساخت سریالی تازه به میان می‌آید، میرباقری تصمیم می‌گیرد که پیش از رفتن به سراغ قیام مختار، در ابعادی کوچکتر شرایط همکاری مجدد را محک بزند. حاصل می‌شود سریال «معصومیت از دست رفته» که همچنان یکی از بهترین متن‌های تمام کارنامه میرباقری است.

به غیر از متن درخشان و دیالوگ‌نویسی کم‌نظیر میرباقری، تعدادی از بازیگران سریال معصومیت از دست رفته هم بهترین نقش‌آفرینی‌های عمر خود را ارائه داده‌اند و البته دوبله (که در دهه ۸۰ دیگر رواج چندانی نداشت) به کار بسیار کمک کرده است.

خلاصه داستان: باز هم داستانی که در حاشیه واقعه کربلا پیش می‌‌رود و با وجود مایه‌های خیالی به واقعیات تاریخی و زمینه‌ساز عاشورا نقب می‌زند. تراژدی سقوط یکی از یاران امام علی(ع) به نام شوذب (امین تارخ) که به طمع قدرت در توطئه ابن‌زیاد برای متوقف کردن امام حسین(ع) شریک می‌شود. روایتی تحت‌تاثیر درام‌های کلاسیک شکسپیری که اجرایی نزدیک به یک تئاتر تلویزیونی دارد یا حداقل با این میزان تاکید به استفاده از نماهای داخلی و جنس کارگردانی، شبیه به یک اثر حماسی و تاریخی نیست. 

«طفلان مسلم» با وجود ۹ بار بازنویسی و بازی مؤثر جهانگیر الماسی در نقش قاضی شریح، قاضی کوفه که نقش منفی‌اش خیلی‌ها را یاد نقش منفی‌اش در پس از باران می‌انداخت، در مابقی نقش‌ها دچار افت شد. شاید اوج این افت در شخصیت‌پردازی و قصه‌سازی برای ابراهیم و محمد، دو پسر مسلم بود که عدم همراهی مخاطب را در پی داشت و فضای به‌شدت مثبتشان، باورپذیری در مخاطب را کاهش می‌داد.

فیلم عصر روز دهم | مجتبی راعی | ۱۳۸۸

در سینما هم شاهد ساخت آثار دیگری با موضوع آیین‌های سوگواری حسینی بوده‌ایم که از جمله می‌توان به «عصر روز دهم» اشاره کرد. اگرچه فیلم با حضور هانیه توسلی، احمد مهرانفر و آفرین عبیسی چندان مورد توجه قرار نگرفت.

خلاصه داستان: دکتری (هانیه توسلی) با گروهی از پزشکان هلال احمر برای کمک به مردم عراق عازم این کشور می‌شود و می‌خواهد برای یافتن خواهر گمشده‌اش جست‌وجو کند.

نمایی از فیلم عصر روز دهم

سریال مختارنامه | داوود میرباقری | ۱۳۸۹

موفقیت «معصومیت از دست رفته» زمینه را برای ساخت سریال مختارنامه فراهم کرد؛ اثری که نه فقط در زمان خود بلکه تا به امروز هم از نظر ابعاد و پیچیدگی‌های تولید، کمتر چیزی را شبیه‌اش دیده‌ایم و حفظ چنین استانداردی در تولید نیز سال‌ها زمان نیاز داشت. چه در زمان پخش و چه در نمایش‌های مجدد، مختارنامه از منظر نگاه و قرائت تاریخی همواره مورد بحث قرار گرفته و نظرهای متفاوتی پیرامون آن وجود داشته اما تصویر کردن بخش‌هایی از واقعه عاشورا در قالب سریال، به دلیل کیفیت و گستردگی، باعث شده که امروز به مهم‌ترین مرجع بصری در پرداخت به موضوع تبدیل شود.

داوود میرباقری در پشت صحنه سریال مختارنامه

خلاصه داستان: احتمالا نیازی به توضیح قصه نیست چرا که در دهه گذشته بارها و بارها سریال مختارنامه از تلویزیون پخش شده. با این وجود باز هم مستقیم به سراغ واقعه کربلا نمی‌رویم و قیام مختار (فریبرز عرب‌نیا) برای انتقام گرفتن از عاملان کربلا بهانه‌ای می‌شود برای پی بردن به سرنوشت بازماندگان حادثه و همین‌طور مرور گذشته در قالب فلاش‌بک.

«من و زیبا» فیلمی درباره مناسک عزاداری امام حسین(ع) | ۱۳۹۰

شبی سرد و بارانی، پیش از آنکه موسی (پرویز پرستویی) که مردی عرق خور و خوش گذران است به خانه برسد، همسرش راحله بر اثر درد زایمان جان می‌سپارد. موسی در تمام عمر فکر می‌کند که باعث مرگ راحله شده است. او تمام وجود و عشق خود را پای جعفر (شهاب حسینی) ، تنها یادگار راحله می‌ریزد. اما ماجرا به همین جا ختم نمی‌شود و فیلم با اجرای تعزیه به عنوان یکی از مناسک عزاداری امام حسین (ع) گره می‌خورد و توسل به این حضرت، شخصیتی از موسی به ما نشان می‌دهد که توبه‌ای واقعی کرده و خدا از او پذیرفته، اما مردم روستا نمی‌پذیرند و …

پرویز پرستویی، شهاب حسینی و دریا آشوری در فیلم سینمایی «من و زیبا» ایفای نقش کرده‌اند و با توجه به سادگی و روانی فیلم تا حدود زیادی مضمون اثرپذیری برای مخاطب همراه داشت.

فیلم روز رستاخیر | احمدرضا درویش | ۱۳۹۱

در تمام این سال‌ها که تلویزیون با تولید آثار مناسبتی یا بازپخش فیلم و سریال های قبلی به استقبال محرم می‌رفت، در سینما خبر چندانی از کربلا نبود تا این که احمدرضا درویش پروژه بزرگ فیلم روز رستاخیز را شروع کرد. فیلمی که تولید آن زمان زیادی برد و تنها نمایش آن در جشنواره فجر سال ۹۲ هم با حاشیه مواجه شد. مهمترین حاشیه هم نمایش چهره حضرت ابوالفضل(ع) در فیلم بود که بعداً بنا شد تا در اکران عمومی این موضوع اصلاح شود که همچنان فرصت نمایش عمومی «روز رستاخیز» در ایران فراهم نشده اما در خارج از کشور این اتفاق افتاد. فیلم از نظر تولید استاندارد بالایی دارد اما در روایت و پرداخت به روز عاشورا گیرایی آن کافی نیست؛ به‌ویژه که همزمانی ساخت آن با «مختارنامه» که زمان به مراتب بیشتری برای شرح و توصیف واقعه داشته، به ضرر فیلم تمام شده است.

خلاصه داستان: درویش این بار مستقیم و نزدیک‌تر به سراغ واقعه و حوادث قبلی زمینه‌ساز آن رفته، هرچند که راوی قصه پسر حر بن یزید ریاحی است که برای حضور در واقعه عاشورا سفری ادیسه‌وار را از جبهه اشقیا تا انبیا پشت سر می‌گذارد.

سریال یلدا | حسن میرباقری | ۱۳۹۱

کاری از تیم دوم خانواده میرباقری؛ به کارگردانی حسن، نویسندگی الهه و بازیگری حامد (همگی میرباقری!) که آیین سنتی-مذهبی تعزیه را سوژه سریال کرد. سریالی که با حضور محمدرضا شریفی‌نیا، حمید آذرنگ، چنگیز جلیلوند، فریبا کوثری و… در محرم سال ۹۱ پخش شد. با وجود شروع خوب، آنقدری که باید و تصور می‌شد با استقبال مواجه نشد و هیچوقت هم از شبکه‌های مختلف تلویزیونی بازپخش نشد.

نمایی از  سریال یلدا

خلاصه داستان: حاج محمدعلی زاهدی (چنگیز جلیلوند) مشهور به مندلی که تعزیه‌خوانی را در شهرش حفظ کرده، احساس می‌کند که زمان مرگش فرارسیده و حالا باید در گذشته جست‌وجو کند که کجای راه را اشتباه رفته که حالا برگزاری تعزیه اینقدر سخت شده و فرزندانش اینطور جدا افتاده‌اند…

خلاصه داستان: حاجیه خانم نرگس بادران پس از تحمل یک دوره بیماری از دنیا می‌رود. دخترش هدی (ویشکا آسایش) -که در خارج از کشور سکونت دارد- بی‌خبر از این بیماری است و برای مراسم خاکسپاری می‌رسد و این حضور ناگهانی، آغاز چالش‌های بزرگی برای مردم شهر می‌شود…

فیلم هیهات | ۴ اپیزود | ۱۳۹۴

فیلم هیهات که روایتی اپیزودیک و متنوع به کارگردانی هادی نائیجی، دانش اقباشاوی، روح‌الله حجازی و هادی مقدم‌دوست از تاثیر و حضور آیین‌هایی عاشورایی در فرهنگ و زندگی مردم است. فیلم البته چندان هویت سینمایی و دراماتیک مستقل و چشمگیری نداشت و بین عموم مردم هم جزو آثار شناخته و دیده‌شده محسوب نمی‌شود. البته که اپیزود اول داستانی جذاب دارد و اپیزود آخر، اثری شسته و رفته و دقیق محسوب می‌شود.

خلاصه داستان اپیزود یک: جوانی به نام رحمان (حامد بهداد) مادری مریض در گوشه خانه دارد که به خاطر بیماری و زمین‌گیر شدنش نمی‌تواند به زیارت حرم امام حسین(ع) برود. ضریح امام حسین(ع) که قرار است به کربلا برسد در شوشتر توقف کرده. رحمان از مسئولان ضریح خواهش می‌کند که ضریح را به روستایشان ببرد تا بتواند مادرش آن را زیارت کند اما…

خلاصه داستان اپیزود ۲: جانبازی جنگی به نام سیدفرید موسوی (حمید فرخ‌نژاد) هنوز از خاطرات جنگ اذیت می‌شود. وضعیت مردم خوزستان و شرایط سخت آب‌رسانی و مین‌روبی زمین‌ها سوژه اصلی این اپیزود است.

خلاصه داستان اپیزود ۳: دختر شهیدی به نام آلاء (آلا نجم) به یاد پدرش که قبل شهادت در کنار فرات و در کربلا مهرسازی می‌کرده، می‌افتد. حالا مردی او را به گدایی در نزدیکی حرم امام حسین(ع) می‌برد و وقتی مادرش متوجه می‌شود، او را از این کار باز می‌دارد و…

خلاصه داستان اپیزود ۴: نرگس (مینا ساداتی) همسر یکی از مدافعان حرم به نام مرتضی (بابک حمیدیان) است که به دنبال شوهرش با پسرش به کربلا می‌آید…

محرم ۱۳۹۹ و ۱۳۹۸؛ محرم در حاشیه

وضعیت سریال‌های محرم در سال‌های ۹۹ و ۹۸ هم خوب نبود. سال ۹۹ «بوم و بانو» به کارگردانی سعید سلطانی از شبکه دو پخش شد که محور اصلی داستان آن درباره یک عشق در دوره پهلوی اول است و اشاره‌ای به سخت‌گیری‌های حکومت وقت نسبت به برگزاری عزاداری محرم داشت.

مینی سریال «وقت صبح» که از شبکه یک پخش شد هم مصافی شعاری با شخصیت اصلی که یک روحانی بود داشت و در حاشیه آن مساله عزاداری در محرم هم روایت می‌شد.

«مرضیه» ساخته فلورا سام اثری قابل دفاع است که داستانی اجتماعی را روایت می‌کرد و علاوه بر آن مسائلی مثل برگزاری هیات، توسل، پخت نذری و … هم در داستان بود. این سریال را شبکه دو برای اولین بار روانه آنتن کرد و بعد از آن بارها از آنتن شبکه‌های سیما پخش شد و امسال هم دوباره در کنداکتور قرار گرفته است.

در این سال شبکه سه مینی سریال «دریا نزدیک است» را پخش کرد که بخشی از داستان مراسم عزاداری مردم بوشهر را دربرمی گرفت. این سریال در مجموع نمره قبولی نگرفت.

بازخوانی مجموعه‌های تاریخی و معاصر با موضوع محرم یک نتیجه به همراه دارد: هر وقت زاویه نگاه سریال سازان متفاوت و مبتنی‌بر نوآوری بوده، نتیجه‌ای ماندگار رقم خورده است. نمونه‌اش «مختارنامه»، «معصومیت از دست رفته»، «شب دهم» و … در سال‌های اخیر اما کارنامه سریالی سیما با موضوع محرم چندان قابل دفاع نیست. بدتر اینکه دوربین سریال‌ها به قلب تاریخ نرفتند و غالب سریال‌های روز هم سرشار از کلیشه‌ها و شعار بودند.

محرم ۱۴۰۰؛ سریال‌های تکراری

سال ۱۴۰۰ شبکه‌های سراسری سریال جدید با موضوع محرم روانه آنتن نکردند. شبکه یک سراغ بازپخش «دیگری» و «پرده نشین» رفت و شبکه دو بازپخش «فرات» را در کنداکتور قرار داد. این اتفاق هم سال ۱۳۹۷ رخ داد و سریال‌های مناسبتی محرم تلویزیون همه تکراری بودند.

محرم ۱۴۰۱؛ کاتب اعظم

سال پیش شبکه دو تله تئاتر هفت قسمتی «کاتب اعظم» اولین محصول مرکز سریال سوره را پخش کرد که با اقتباسی از کتاب «اعترافات کاتب کشته شده» راوی اتفاقات شب تا عصر عاشورا از خیمه دشمن بود.

«کاتب اعظم» هم قصه‌ای همراهی برانگیز داشت و هم از ترکیب بازیگران خوبی بهره برد؛ از جمله امین زندگانی، سیامک صفری، نادر فلاح، نازنین فراهانی، فاطمه گودرزی، حدیث میرامینی، خسرو شهراز و … چه بسا اگر این موضوع در قالب یک سریال روایت می‌شد، نتیجه‌ای بهتر و ماندگار به‌دست می‌آمد.

سال پیش شبکه دو همچنین سریال تکراری «وفا» و تله تئاتر تکراری «پیروفا» را در کنداکتور قرار داد.

در این سال شبکه سه سریال محرمی نداشت و شبکه یک سراغ بازپخش مجموعه «شب دهم» رفت. شبکه پنج هم در روزهای پایانی ماه صفر سریال ۱۰ قسمتی «شب آخر» را پخش کرد که اثری اجتماعی با درون مایه مذهبی است و بخشی از قصه آن به محرم اشاره داشت.

ماجرای کفش واکس زدنِ انوش معظمی در کربلا/ لحظه به لحظه در نقش حرمله شکستم + فیلم

کار جدیدی که به تلویزیون آمد؛ 

محرم ۱۴۰۲؛ عشق کوفی

سال پیش سازمان هنری رسانه‌ای اوج سریال «عشق کوفی» را وارد مرحله تولید کرد. این سریال داستان یک عشق میان دختری به اسم نائله و پسری به نام هلال در کوفه سال ۶۱ هجری قمری را روایت می‌کند و ماجرای آن تا واقعه کربلا و شهادت سیدالشهدا (ع) ادامه می‌یابد. «عشق کوفی» را حسن آخوندپور بر اساس فیلمنامه فائزه یارمحمدی و یزدان کاظمی کارگردانی کرده و نقش‌های اصلی را به دو بازیگر تازه نفس یعنی شبنم قربانی و سعید شریف سپرده است.

لعیا زنگنه، نادر سلیمانی، حسین سلیمانی، سوگل طهماسبی، مریم کاویانی، نادر فلاح و … دیگر بازیگران این مجموعه تلویزیونی هستند.

آن طور که پیش تر سعید سعدی تهیه‌کننده «عشق کوفی» گفته بود این سریال ترکیبی از یک رویداد واقعیِ تاریخی -ماجرای بیعت مردم کوفه با امام حسین (ع) – و الزامات درام است.

طبعاً «عشق کوفی» را نمی‌توان با اثری چون سریال ۴۰ قسمتی «مختارنامه» که بخشی از قصه آن در واقعه عاشورا می‌گذشت، قیاس کرد. همین که این واقعه عظیم از زاویه نگاهی دیگر دستمایه یک سریال تلویزیونی شده اما اتفاقی مهم است که حداقل فایده آن تعدد و تنوع محصولات عاشورایی است.

«عشق کوفی» امسال روی آنتن شبکه سه خواهد رفت و باید دید تازه‌ترین تلاش برای ساخت یک مجموعه تاریخی-عاشورایی چه حاصلی به همراه خواهد داشت؟

/