وصایای نبوی| شدیدترین وجه فقر چیست؟

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری برگزیده های ایران،‌ توجه به توصیه‌های رفتاری و اخلاقی پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت وحی همواره انسان را متذکر ارزش‌های دینی می‌کند. در دنیایی که انسان‌ها مثل سابق کمتر فرصت نشستن در مجالس و محافل مذهبی دارند، بهترین راه، مطالعه  آیات قرآن و دقت در آنها و نیز خواندن احادیث عترت است؛ به عنوان نمونه یکی از کتاب‌های مفید در باب اصلاح اخلاق و رفتار، کتاب «تحف العقول» اثر ابن شعبه حرانی است. این عالم بزرگوار به تفکیک معصومین علیهم‌السلام، به بیان سخنان حکمت‏‌آموز و موعظه‏‌هاى این انوار مقدس در قالب‌های وصایا، سخنرانی‌ها، نامه‌ها و رساله‌های ائمه می‌پردازد.

یکی از احادیث جالب توجه در این کتاب، توصیه‌های چندگانه رسول خدا صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان علیه‌السلام است که البته در برخی منابع روایی ما خطاب حضرت به مردم است. در بخشی از این روایت می‌خوانیم«یَا عَلِیُّ إِنَّهُ لَا فَقْرَ أَشَدُّ مِنَ الْجَهْلِ وَ لَا مَالَ أَعْوَدُ مِنَ الْعَقْل‏ وَ لَا وَحْدَهَ أَوْحَشُ مِنَ الْعُجْبِ وَ لَا مُظَاهَرَهَ أَحْسَنُ مِنَ الْمُشَاوَرَه وَ لَا عَقْلَ کَالتَّدْبِیرِ وَ لَا حَسَبَ کَحُسْنِ الْخُلُق‏ وَ لَا عِبَادَهَ کَالتَّفَکُّر»، یعنی اى على، هیچ فقرى سخت‏‌تر از جهل و هیچ مالى سودمندتر از عقل و هیچ تنهایى وحشت‌‏انگیزتر از خود عُجب و خودبزرگ‌بینى و هیچ پشتیبانى نیکوتر از مشورت نیست و هیچ عقلى چون تدبیر و چاره اندیشى و هیچ حسبى چون خوش اخلاقى و هیچ عبادتى مانند تفکر نیست.

در این روایت جهل، شدیدترین وجه فقر و عقل سودمندترین کالا شمرده شده‌اند؛ به این معنا که فقر ظاهری در لغت، همان تهیدستی یا در اصطلاح فقهی، نداشتن خرجی سال به قدر کفایت خود است. یا اینکه جهل به معنای ندانستن یا انجام‌ دادن‌ ناآگاهانه‌ یک‌ عمل‌ است که آن هم از عدم داشتن علم کافی ناشی می‌شود. بنابراین در این دیدگاه، علم و آگاهی از مسائل، ثروت و جهل نوعی فقر و بلکه شدیدتر از فقر مادی محسوب می‌شود. در واقع فرد یا ملتی که دچار جهالت در مسائل مختلف است، قدرت تشخیص و حل مسائل را ندارد، اما اگر عقل حکمفرما باشد، امید به نجات است.

اهمیت عقل و جهل تا حدی است که شیخ کلینی در «الکافی» احادیثی را با عنوان «کتاب العقل و الجهل» احصاء کرده و در بین این احادیث، حدیث مشهورِ معرفی «جنود عقل و جهل» را از امام صادق علیه‌السلام نقل کرده است. طبق این روایت، خداوند به هر کدام از عقل و جهل ۷۵ لشکر قرار داد. حضرت فرمود (اولین مورد) «خیر و آن وزیر عقل است و ضد آن را شرّ قرارداد، که وزیر جهل است‏. بعد فرمود «وَ الْإیمَانُ وَ ضِدَّهُ الْکُفْرَ»، و ایمان و ضد آن کفر؛ «وَ التَّصْدِیقُ وَ ضِدَّهُ الْجُحُودَ»، و  تصدیق و ضد آن، ججود «وَ الرَّجَاءُ وَ ضِدَّهُ الْقُنُوطَ»، و امیدواری که ضد آن ناامیدی و قنوط است «وَ الْعَدْلُ وَ ضِدَّهُ الْجَوْرَ»، «وَ الرِّضَا وَ ضِدَّهُ السُّخْطَ»، «وَ الشُّکْرُ وَ ضِدَّهُ الْکُفْرَانَ»، «وَ الطَّمَعُ وَ ضِدَّهُ الْیَأْسَ»،‌ «وَ التَّوَکُّلُ وَ ضِدَّهُ الْحِرْص‏» و این حدیث تا ۷۵ مورد ادامه دارد. بنابراین مسائلی مثل کفر،‌ ناامیدی، بی‌عدالتی، سخط و حرص و آز حاکی از نقصان عقل و مواردی هستند که از جهل ناشی می‌شوند.

انتهای‌پیام/