چالش سیاست خارجی عربستان با جنگ غزه؛ امارات و عربستان چه تصویری از ارتباط با اسرائیل دارند؟

رسول سلیمی: تحلیلگران غربی می‌گویند حملات حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر با هدف از بین بردن مذاکرات عربستان و اسرائیل انجام شد. اگرچه مخالفان این ایده نیز معتقدند بن سلمان نمی‌توانست امتیاز دولت مستقل فلسطینی را در مذاکره با اسرائیل بدست آورد و طرح او نیز جاه طلبانه بود. اما آنچه الان به واقعیت سیاست خارجی اعراب افزوده شده این است که عادی سازی رابطه با اسرائیل آسان نخواهد بود. چه آنکه رهبران سعودی و امارات متحده عربی می‌گویند که انها همچنان به عادی سازی روابط متعهد هستند.

کاخ سفید هم گفته که عربستان سعودی به دولت بایدن اطمینان داده است که پس از پایان بحران غزه، هنوز علاقه‌مند به پیگیری یک توافق بالقوه برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل است. در همین راستا خالد بن سلمان، وزیر دفاع عربستان سعودی دوشنبه هفته گذشته با جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید دیدار کرد و مذاکرات آنها بر بحران غزه متمرکز بود، زیرا طرفین بر نیاز فوری به افزایش کمک‌های بشردوستانه به فلسطینی‌ها تأکید کردند.

یک روز بعد، جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی امریکا به خبرنگاران در واشنگتن گفت: “بدون واردشدن به جزئیات، ما از این بحث‌ها اطمینان داشتیم که راهی برای بازگشت به عادی‌سازی داریم و منافع طرف سعودی برای پیگیری آن وجود دارد.” بااین‌حال، وزیر دفاع عربستان سعودی در توییتی نوشت که «با سالیوان بر نیاز به آتش‌بس فوری در غزه، حفاظت از غیرنظامیان، اجازه کمک‌های بشردوستانه و ازسرگیری روند صلح» مذاکره کرده است.

کربی نیز تأکید کرده بود که «وضعیت غزه بحث در مورد برنامه‌های صلح بلندمدت را دشوارتر می‌کند اما گفت: “ما هنوز به آن متعهد هستیم و برای ما روشن است که سعودی‌ها هنوز به آن متعهد هستند»

بخش بعدی مذاکرات عربستان و امریکا بر پیمان ابراهیم ۲۰۲۰ متمرکز بود. پیمانی که درصدد است روابط بین اسرائیل و چندین کشور عربی از جمله امارات متحده عربی، بحرین، سودان و مراکش را عادی کند. اما جنگ در غزه، بر آینده توافقنامه‌ها نیز تاثیر می‌گذارد. پیش‌تر، ایالات متحده برای یک توافق جامع با عربستان سعودی و اسرائیل با هدف یک توافق صلح تاریخی بین دو کشور قبل از حمله اسرائیل فشار اورده بود.

بیشتر بخوانید:

حملات انصارالله به کارت بازی اعراب برای فشار به اسرائیل تبدیل خواهد شد؟

دومینوی قطع روابط کشورهای عربی با اسرائیل/ چرا این قطع ارتباط مهم است؟

در همین حال، رسانه‌های امریکایی گزارش دادند که گفتگوی بین جو بایدن و بن سلمان نیز اهمیت تلاش برای صلح پایدار را تأیید کرده بود.

عربستان سعودی و امارات هر دو بازیگران اصلی در پیمان ابراهیم بودند که عادی‌سازی روابط اسرائیل با کشورهای عربی و مسلمان را ترویج می‌کردند. امارات متحده عربی اولین کشوری بود که در سال ۲۰۱۹ این قرارداد را امضا کرد و دولت بایدن قبل از ۷ اکتبر در حال مذاکره با عربستان سعودی بود.

امارات و عربستان چه تصویری از ارتباط با اسرائیل دارند؟

در همین حال، دکتر علی رشید النعیمی، رئیس کمیته دفاع داخلی و امور خارجه شورای ملی فدرال امارات متحده عربی گفته «ما می‌خواهیم همه بپذیرند که اسرائیل وجود دارد و ریشه‌های یهودیان و مسیحیان در نیویورک یا پاریس نیست؛ بلکه در منطقه ما است. انها بخشی از تاریخ ما هستند و باید بخشی از آینده ما باشند»

این مقام عالی‌رتبه اماراتی نقش مهمی در توافقنامه‌های ۲۰۲۰ ایفا کرد تا عادی سازی روابط بین اسرائیل و چندین کشور عربی با سرعت بیشتری انجام شود. او معتقد است «از دیدگاه امارات متحده عربی، پیمان ابراهیم برای ماندگاری امضا شد»

این در حالی است که خشم در جهان عرب علیه اسرائیل در حال افزایش است. اردن که از سال ۱۹۹۴ روابط دیپلماتیک با اسرائیل دارد، این هفته سفیر خود را در اعتراض به حمله به غزه فراخواند. روز پنجشنبه، پارلمان بحرین نیز سفیر خود در اسرائیل را فراخواند و روابط اقتصادی را متوقف کرد.

اما عمان، همراه با عربستان سعودی و امارات متحده عربی، در رقابت خود با کشورهای محور مقاومت تلاش می‌کند ضمن حفظ روابط با اسرائیل، از گسترش جنگ جلوگیری کند. چه آنکه عربستان سعودی هفته گذشته موشک‌های شلیک شده توسط انصارالله را که امریکایی‌ها معتقد بودند اسرائیل را هدف قرار داده، رهگیری کرد.

برنارد هایکل، استاد دانشگاه پرینستون که به طور منظم با مقامات ارشد سعودی، از جمله محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی مشورت می‌کند، به رسانه‌ها گفته: «من فکر نمی‌کنم حوثی‌ها واقعاً بین عربستان سعودی و اسرائیل تمایز قائل شوند، صادقانه بگویم، زمانی که انها موشک‌های خود را شلیک می‌کنند، واضح نیست که این حمله به اسرائیل در مقابل عربستان سعودی ضربه خواهد زد. و سعودی‌ها نه تنها در برابر حوثی‌ها در مرز، بلکه در برابر ایران نیز بسیار اسیب پذیر هستند.»

او با ذکر روایتی از جنگ حزب الله و اسرائیل می‌گوید «در سال ۲۰۰۶، اسرائیل درگیر یک جنگ یک ماهه با حزب الله شد. اکثر کشورهای عربی علناً خواستار اتش بس رسمی برای پایان دادن به درگیری شدند. اما به طور خصوصی، بسیاری از مقامات خاورمیانه به من گفتند که امیدوارند اسرائیل به دلیل تهدید نظامی و سیاسی ایران برای امنیت خود، توانایی‌های حزب الله را به طور جدی تضعیف کند.»

این استاد دانشگاه تاکید کرد «بعید است که بلینکن و پنتاگون به دنبال حمایت نظامی از این کشورهای عربی باشند. اما مقامات امریکایی گفتند که وزیر امور خارجه بر پلن‌های پیش روی امریکا و اسرائیل برای پس از جنگ و احیای احتمالی روند صلح خاورمیانه تمرکز خواهد کرد. این احتمالاً شامل تقویت رهبری جدید در تشکیلات خودگردان فلسطین و بدنه سیاسی است که کرانه باختری را کنترل می‌کند و یک طرح بازسازی برای سرزمین‌های فلسطینی در نظر دارد تا انها را از نفوذ ایران و حماس دور کند.»

تاثیر منفی ادامه جنگ غزه بر روابط امریکا و اعراب

اما اعراب هم به مرور امریکا را مانع اصلی در آتش بس غزه ارزیابی می‌کنند. با طولانی شدن جنگ غزه و افزایش شمار کشته شدگان غیرنظامی فلسطینی، عادی سازی رابطه اعراب و اسرائیل نیز برای ایالات متحده سخت‌تر خواهد بود. این در حالی است که مردم کشورهای عربی حامی عادی سازی رابطه با اسرائیل، خواستار حمایت از مردم فلسطین هستند.

در این میان، اردن در میان کشورهای عرب نزدیک به اسرائیل، شدیدترین انتقادات را علیه اسرائیل مطرح کرده است. ملکه رانیا (رانیا یاسین ملقب به ملکه رانیا همسر ملک عبدالله دوم و ملکه اردن) هفته گذشته اسرائیل و حامیان ان در غرب را به دلیل عدم موافقت با اتش بس برای محافظت از زنان و کودکان در نوار غزه دانست و مورد انتقاد قرار داد. وزارت خارجه اردن در بیانیه ای گفت که «این جنگ امکانات خطرناکی برای گسترش دارد که امنیت کل منطقه و صلح بین المللی را تهدید می‌کند»

کارشناسان غربی معتقدند اظهارات النعیمی منعکس کننده دیدگاه ظاهری امارات است اما در باطن، مزایای اقتصادی و امنیتی پیمان ابراهیم، از جمله آنهایی که توسط امریکا تامین می‌شود، پیامدهای جنگ غزه را به امید آتش بس و پایان یافتن جنگ تحمل خواهد کرد. امارات متحده عربی، بیش از هر کشور دیگری در منطقه، از گرم شدن روابط با اسرائیل، از جمله علاقه به سیستم‌های دفاعی ساخت اسرائیل، استقبال کرده است.

ناظران سیاسی معتقدند امارات متحده عربی یک “نقشه راه بلندپروازانه” برای تبدیل شدن به یک قدرت تکنولوژیکی پیشرو در منطقه دارد و در این مسابقه، اسرائیل می‌تواند یک دوست قدرتمند باشد. چه آنکه ورود صدها هزار گردشگر اسرائیلی به امارات بعد از پیمان ابراهیم به پشتوانه حفاظت دو سیستم دفاع هوایی اسرائیل همراه با سیستم دفاع موشکی تاد امریکا که امارات را از موشک‌های انصارالله محافظت می‌کرد، بودند.

پیمان ابراهیم؛ قراردادی برای بقای دولت‌های عربی

کارشناسان روابط بین الملل می‌گویند بسیاری از رهبران خاورمیانه از بهار عربی که یک دهه پیش چندین دولت عربی خاورمیانه را ساقط کرد، متزلزل شدند و می‌ترسند که یک قیام مردمی جدید متأثر از جنگ غزه، قدرت آنها را تضعیف کند. این در حالی است که حالا و با تغییر معادلات خاورمیانه بعد از جنگ غزه، هر دولتی در جهان عرب که از پیوستن به پیمان ابراهیم استقبال کند، در برابر واکنش بالقوه گروه‌های داخلی و منطقه‌ای مصون نخواهد بود. ازاین‌رو، بسیاری از دولت‌های عربی نگران بحران مشروعیتی هستند که بعد از جنگ غزه آنها را در برگیرد. به همین دلیل نمی‌توان انتظار داشت که آنها به‌زودی وارد پیمان ابراهیم شوند.

۳۱۱۲۱۳